Naast dat ik op tv graag kijk naar getalenteerde thuisbakkers, enthousiaste huizenkopers en af en toe naar rennende politieagenten, is er één programma dat ik het aller-allerliefst kijk: Dream School. Met name omdat ik het bijzonder vind om te zien hoe jongeren een tweede kans krijgen, die tweede kans soms ook aangrijpen en bijzondere lessen leren op hun pad daarnaartoe. Maar ook omdat ik van de waardevolle lessen van hun gastdocenten zelf heel vaak wat opsteek. Dit zijn 4 mooie inzichten uit het programma die ik zelf in mijn oren heb geknoopt.

Les 1. Je kunt niet “lukken” of “mislukken”

Deze uitspraak hoorde ik in een van de eerste afleveringen en bezorgde me oprecht kippenvel. Ik vond ‘m zo raak en hij raakte me ook persoonlijk, omdat ik rond mijn twintigste vaak genoeg dacht dat ik “mislukt” was door de dingen die ik (nog) niet had bereikt.

Maar eigenlijk bestaat er niet zoiets als lukken of mislukken in het leven. De Zuidas-advocate in haar mooie mantelpakje en met haar Jaguar voor de deur en drie voorbeeldige kinderen is niet “gelukt”. Zo is ook een jongere die van school is getrapt en geen bijbaan heeft niet “mislukt”. Gerechten kunnen mislukken. Examens kunnen lukken. Maar jij als mens kunt niet lukken of mislukken. Waar je nu ook staat, het is niet zo dat alles is verpest als je niet bent waar je had willen zijn.

Vertrouw erop dat het pad dat jij volgt, is hoe het blijkbaar voor jou had moeten lopen. Je hebt nog zoveel dagen, weken, maanden en jaren te gaan. Je kunt nog zoveel dingen doen waar je trots op bent. En van alles wat je hebt gedaan, is er ook al zoveel om trots op te zijn.

Koppel je eigenwaarde niet alleen aan de successen die je behaalt of de dingen die juist compleet mislukken. Je bent zoveel meer dan dat. Vergelijk jezelf ook niet met die rijke strafrechtadvocate, de perfecte mede-moeder op het schoolplein of je vriendin die met alles twee jaar eerder lijkt te zijn dan jij. Vergeet de termen ‘lukken’ en ‘mislukken’. Kijk liever naar wat je goed doet en wat je beter zou kunnen doen – zonder welk oordeel dan ook.

Les 2. Je kunt altijd een bewuste keuze maken

Als je niet staat waar je wilt staan, komt dat soms door een opeenstapeling van allerlei onbewuste keuzes. Die les leerde strafrechtadvocate Natacha Harlequin de jongeren (kijk hier de aflevering terug). Je hebt twee soorten keuzes: bewuste en onbewuste keuzes. Dat je op een ongelukkig punt belandt, komt meestal niet doordat je daar bewust voor hebt gekozen. Je hebt misschien ooit een bepaalde afslag genomen, niet wetende wat de gevolgen zouden zijn of je hebt ‘ja’ gezegd op dingen omdat het op dat moment voelde alsof je geen andere keuze had.

Om een voorbeeld te noemen: na zeven jaar worstelen met een eetstoornis, stond ik op mijn 20e zeker niet waar ik wilde staan. Ik had nooit gekozen voor deze manier van leven. Ik had wel ooit besloten dat ik meer moest sporten (en nog een beetje meer, en nog wat meer), minder moest eten en daar streng in moest zijn. Door talloze piepkleine keuzes die ik absoluut niet doelbewust had gemaakt, stond ik waar ik stond. Maar dat betekent niet dat je vastzit, zo begon ik ook later in te zien:

Dat je die keuzes onbewust hebt gemaakt, kun je niet terugdraaien. Maar je kunt wel heel bewust vandaag een keuze maken die je wél helpt.

Dat inzicht vond ik zoiets moois. Dat is ook absoluut hoe het voor mij werkte destijds. Ik kon niet in één keer alles beter maken. Ik kon wel bewust kiezen om dat ene taartje wel te nemen, voortaan niet meer hard te lopen, hulp te zoeken en er met vriendinnen open over te praten. Zo stond ik een paar jaar later alsnog waar ik wilde staan – eetstoornisvrij.

Voor wel meer dingen geldt, dat verandering begint met één enkele keuze. Kijk welke keuze je vandaag nog kunt maken om een stap verder te komen. Kun je vandaag iemand in vertrouwen nemen? Vandaag een keer niet toegeven aan die slechte gewoonte? Vandaag eens ‘nee’ zeggen tegen een taak waar je de puf niet voor hebt? Neem de regie over dat wel binnen jouw bereik ligt.

Je kunt niet je hele leven in één dag veranderen. Je kunt wel vandaag één stap zetten richting de verandering die je zo graag zou zien.

Les 3. Oordeel niet over anderen op basis van wat je ziet

Ook wel: don’t judge a book by its cover. Bekt net wat lekkerder.

Dat laat het format van Dream School in zijn geheel zien. Het is heel gemakkelijk om snel je oordeel over anderen klaar te hebben:

• “Zij doet ook niets op een dag.”
• “Jeetje, werk je niet wat veel als je ook kinderen hebt?”
• “Hij blijft daar ook lang in hangen.”
• “Heeft ze nou nog steeds geen baan?”
• “Laat ze haar kind echt in zo’n klein huis opgroeien?”
• “Woont hij nou nog steeds thuis?

Ik denk dat we onbewust heel vaak oordelen op een dag. Ik zie mezelf zeker als een open-minded persoon, maar ook ik oordeel waarschijnlijk nog (onbewust?) meer dan ik zou willen. Dream School laat zien dat iedereen een verhaal heeft. Dat het heel makkelijk is om iemand het label “probleemjongere” op te plakken, maar dat er vaak een enorm verdrietig verhaal achter zo iemand schuilgaat. 

Zo geldt voor veel meer situaties dat je niet het hele verhaal kent. Het is heel simpel om af te gaan op wat je ziet of weet en daar je mening over klaar te hebben. Maar probeer die eens in te slikken als je het verhaal van de ander niet kent. Niet alleen voor de ander, maar ook voor jezelf. Hoe mooi is het als je je focust op jezelf en minder energie steekt in wat anderen wel of niet zouden moeten doen?!

Het programma heeft mij in elk geval geïnspireerd om kritischer naar mijn eigen meningen te kijken. En vaker te denken: “Heb ik eigenlijk wel voldoende reden om dit te vinden en te zeggen?”.

Les 4. Schaamte maakt dingen alleen maar erger

Schaamte over grote levenskeuzes of over je verleden helpt je zeker niet te groeien. Milouska Meulens, presentatrice bij het Jeugdjournaal, vertelde dat zij door zich te schamen voor haar verleden zelfs uiteindelijk in een burn-out belandde (zie hier het fragment). Ze had zich “letterlijk kapot geschaamd”.

Zodra je open bent over dat waar je je voor schaamt, kun je checken of je schaamte wel terecht is en neem je ook het taboe weg. Vaak blijkt pas als je open bent dat er meer mensen zijn dan jij die ergens onzeker over zijn. Of dat je niet de enige bent die iets heeft meegemaakt.

Schaamte kan je houden waar je nu staat: in een hokje van jezelf bekritiseren en je schuldig voelen over alles. Had je het maar anders gedaan.

Groei ontstaat vaak pas als je open bent en stopt met jezelf te pijnigen voor dingen die je hebt gedaan of die je zijn overkomen. Als je erover gaat praten, naar buiten treedt en kijkt naar een oplossing in plaats van te hangen in “Hoe kan ik zo stom zijn geweest?” of “Wat zullen anderen wel niet zeggen?”.

Dus schaamte is niet erg; iedereen heeft het. Maar blijf er niet in je eentje mee zitten. Steek het niet onder stoelen of banken. Deel het en voorkom dat jouw hoofd en bordje zo vol raken dat je je kapot schaamt.

Kijk jij weleens Dream School? Wat vind jij van het programma?