Natuurlijk wist ik dat ik ooit afscheid moest gaan nemen van mensen. Het was een wonder dat ik op mijn 27e nog nooit met overlijden te maken had gehad. En eerlijk? Ik had nooit verwacht dat ik er via haar mee te maken zou krijgen. Ze was pas 60. Ik kende haar pas net. Vandaag één jaar geleden namen we afscheid van mijn lieve schoonmoeder en Barts lieve moeder. Ik blik terug op dit jaar en wat het met mij heeft gedaan.
Even iets vooraf: dit is geen typische vrolijke blog, het is een terugblik op een jaar rouwen. Wees lief voor jezelf bij het openen van deze blog. Heb je last van bepaalde angsten of weet je dat een artikel over rouw en verlies om welke reden dan ook jou op dit moment niet helpt? Klik dan alsjeblieft weg. Zonder het stom van jezelf te vinden, oké?! Je hoeft niet meer van jezelf te vragen dan je aankunt.
Verlies
Iemand verliezen is iets waar ik niet eerder van zo dichtbij mee te maken had gehad (daar prijs ik me heel gelukkig mee!). Ik had op mijn negende een keer een begrafenis meegemaakt, maar that’s it. Het hele idee dat iemand er plots niet meer kan zijn, was nooit tot me doorgedrongen. Ik geloofde nog steeds dat je afscheid neemt van mensen als ze een jaar of negentig zijn en daar zelf ook 100% vrede mee hebben, maar het leven werkt niet altijd op die manier. Ik hoorde heus verhalen van anderen over hun verlies en werd daar dan ook verdrietig van, maar het echt zelf ervaren is toch anders.
Toen we wisten dat die ervaring er toch zou komen, kon ik me daar geen enkele voorstelling van maken.
Hoe het zou zijn om niet meer met iemand te kunnen praten. Geen nieuwe herinneringen meer te kunnen maken. Hoe hard ik het me ook probeerde voor te stellen, het lukte me die hele periode niet.
Eén woord
De periode voorafgaand aan haar overlijden is als een wervelwind aan mij voorbijgegaan. Alsof de wind mijn tijdsbesef meenam de windkolk in. Terwijl de beruchte lockdowns voor veel mensen de wereld op z’n kop zette, stond mijn wereld op z’n kop door iets anders. Dat ene woord dat we in mei van de arts te horen kregen. Kanker. Kutkanker. We hadden alles verwacht, maar niet dat.
Toen in de zomer 2020 de wereld op gang kwam en de terrasjes langzaamaan weer vol druppelden, stond onze wereld nog altijd stil. Althans, de medische molen draaide op volle toeren door. Maar er waren zorgen, soms ook angst. Het leek allemaal zo goed te gaan, maar in oktober kwam plots die klap. Weer één woord dat alles veranderde. Uitbehandeld.
Beloof je dat…
Een jaar en een week geleden zat ik naast haar bed. Zo’n laatste bewust gesprek met iemand is iets wat ik alleen in films had gezien. Nu zat ik daar zelf. Ik pakte haar hand vast. Ze maakte grapjes, maar sprak me ook lieve dingen toe. Het gesprek hebben we opgenomen, maar ik heb het nog niet durven terugluisteren.
Eén ding is me wel steeds bijgebleven: “Beloof je dat je altijd goed voor jezelf zorgt?”. Terwijl ik die woorden typ, krijg ik weer rillingen. Ik knikte ja.
Nog heel vaak als ik de neiging heb om mezelf voorbij te lopen of over grenzen te gaan, denk ik aan die woorden. De ene keer lukt het me beter dan de andere keer. Maar elke keer zie ik voor me hoe zij met een vingertje naar me zou wijzen: “Eh, je zou toch goed voor jezelf zorgen?”. Maar dan – zoals zij dat kon – met een lieve blik in haar ogen.
Ja, dat doe ik. Beloofd.
Herinneringen
Ik had een bepaalde connectie met haar. Zij herkende zich in mij; ik vond ook herkenning in haar. Vanaf het eerste moment had ze me met open armen ontvangen. Die eeuwige lieve blik in haar ogen. Ze moedigde me heel hard aan om voor mezelf te beginnen, zei dat ik nooit nooit zou moeten stoppen met bloggen, vond mijn kleurrijke outfits altijd leuk, en was net als ik gek op taal.
In die bijna anderhalf jaar maakte ze een onuitwisbare indruk. Gewoon door wie ze was. Door kleine, simpele dingen. Dat moment dat ze me leerde oliebollen bakken, de paasbrunch op afstand, de gezamenlijke taalgrappen, de 30 Seconds-spelletjes. Het zijn, zoals altijd, maar net die kleine dingen.
Soms probeer ik me voor te stellen hoe het moet zijn voor Bart om 30 jaar aan herinneringen te hebben, en hoe pijnlijk dat moet zijn als ik al in 1,5 jaar al zo’n reeks aan momenten heb opgebouwd. Dan voel ik me machteloos en kan ik alleen maar knuffelen en luisteren.
In veel situaties kun je zeggen “Het komt goed!” of “Joh, zoek wat afleiding!”. Dat is het gekke: bij rouw gaat dat niet. Je kunt de pijn niet voor een ander wegnemen. Iets leuks gaan doen lost het niet op. Tegelijkertijd weet ik: dat hoeft ook niet. Er zijn is soms al het allermooiste wat je kunt doen.
Mrs. Superwoman
Het was een jaar waarin ik mezelf meer dan ooit leerde kennen. In eerste instantie wilde ik mezelf staande houden als Mrs. Superwoman. Ja hoor, dit kon ik wel aan! Ik kon er zijn voor iedereen die dat nodig had. Ik kon gewoon te lange werkweken draaien. Ik had mijn werk toch als afleiding. Ging helemaal prima!
Ik had het druk, mega-druk, en achteraf was dat een manier om niet te hoeven voelen. Want zolang je je stort op er voor iedereen zijn en jezelf uit de naad werken, is er lekker weinig ruimte over om stil te staan bij wat er echt speelt. Ondertussen vond ik dat ik niet moest piepen. Hoe lang had ik haar nu gekend? Anderhalf jaar? Er zijn mensen die veel meer verdriet hebben dan ik. Ik wilde er voor hen zijn, niet zelf onnodig huilen.
Niet rennen, maar voelen
Je kunt het wel raden: dit alles bleek niet de beste rouwstrategie. En dus besloot ik naar binnen te keren. Niet te rennen, maar te voelen. Ik startte met mediteren (in het begin met de nodige weerstand!), begon te praten in plaats van alsmaar door te gaan, en ik ging nog meer schrijven. Ik heb vooral leren delen. En ik leerde: samen rouwen (waarover dan ook; dat hoeft niet altijd over een persoon te gaan) is altijd minder rauw dan als je het in je eentje doet.
Voor rouwen bestaan geen regels. Je mag niet enkel en alleen rouwen als je iemand al je leven lang kent en heel dichtbij diegene staat. Je mag rouwen over het verleden, maar ook over de toekomst. Zelf was ik vooral verdrietig over wat er niet gaat komen. De gesprekken die we niet hebben afgemaakt. De dingen die ik haar niet kon vragen. Het idee dat als ik ooit een trouwjurk uitzoek zij er niet bij kan zijn. Dat ze nooit kan zien hoe Bart en ik ons gezamenlijke huis inrichten. En ook de gedachte dat ze nooit de superoma kan zijn die ze anders zonder twijfel was geweest. Dat is soms een bitterzoet besef.
Geen rouwregels
Al een half jaar staat op mijn lijstje met blogtopics het onderwerp ‘omgaan met rouw’. Ik wilde tips geven voor hoe je dat doet. Lekker praktisch, zoals ik dat vaak doe. Maar na dit jaar weet ik één ding zeker: die praktische tips die voor iedereen gelden zijn er niet. Rouw is heel persoonlijk. Wat voor mij werkt, werkt voor een ander niet. En eerlijk gezegd heb ik zelfs geen idee wat werkt voor mij. Ik doe ook maar wat.
Als ik één ding heb geleerd, dan is het dat het allemaal oké is. En dat Barts moeder mij destijds het allerbeste advies had gegeven voor hoe ik er hoe dan ook goed mee kan omgaan: “Beloof je dat je goed voor jezelf zorgt?”.
Beloofd, ik doe in elk geval mijn uiterste best.
Vanaf een wolkje
Op de crematie las ik vorig jaar een gedicht voor haar voor. Er is één gedachte waar ik me steeds aan vasthoud en die ik ook in het gedicht hardop uitsprak:
Lieve Hetty, dank je wel dat je er was, dank je wel dat je er bent, dank je wel dat je er altijd zult zijn.
Terwijl ik vandaag nog eens met mijn vingers priegel aan de hartjesketting die ik kocht als aandenken aan haar, voel ik die boodschap des te meer. Vandaag om iets na half één steek ik een kaarsje aan, voor haar. Ik draag mijn meest kleurrijke outfit en heb het kettinkje om mijn nek hangen. Ondertussen weet ik zeker dat zij vanaf haar mooie wolkje ergens hier ver vandaan ons geen seconde uit het oog zal verliezen ♥
Heb jij vanuit jouw ervaring een mooie rouwtip of -inzicht?
BLIJF OP DE HOOGTE
Ik ben benieuwd wat jij vindt…
Recente blogs
Outfit | Een tweedehands trui & een gloednieuwe tas
Oeps! De laatste keer dat ik een outfit op mijn blog liet zien, was vlak na kerst. Inmiddels hebben de kerstjurkjes alweer een tijdje plaatsgemaakt voor iets meer fleurige kleding en staat mijn kerstboom al lange tijd bij mijn ouders in de tuin te wachten tot volgend jaar. Tijd voor een nieuwe outfitpost dus! En laat ik nu net afgelopen weekend mijn nieuwe lievelingstrui bij de kringloopwinkel hebben gekocht en een tasje hebben ontvangen waar ik nogal enthousiast over ben. Dat leek me hét moment om weer eens bepakt met mijn statief op weg te gaan en voor een gekleurde muur te poseren.
Vegan kersentaart met chocola & kruimels (glutenvrij!)
Laatst blies ik 30 kaarsjes uit. En dat betekende niet alleen sentimenteel terugblikken op mijn twintigerjaren, maar ook taart eten. Op mijn verjaardag vind ik ontbijten en lunchen met taart extra geoorloofd. Ja toch?! De weken voor mijn verjaardag heb ik allerlei taarten gemaakt om uiteindelijk de beste daarvan te bakken voor mijn verjaardag. Deze vegan kersentaart met chocola kwam als winnaar uit de bus. Het is een heerlijke kruimeltaart met de goddelijke combinatie van kersen en chocola. Weer eens iets anders dan je standaard appel-kruimeltaart en door de chocola lekker zoet! Ik prik er met liefde veel vorkjes van. En ik verklap graag het recept waarmee je deze simpele vegan kersentaart zelf kunt maken om er een vorkje van mee te prikken!
Mijn niet zo fabulous belevenissen op reis
In reisgidsen, op internet en op social media zie je vaak de mooiste foto’s van vakantiegangers. Idyllische plekjes, perfecte hotspots en uitgeruste gezichten. De een gaat winkelen in New York, de ander gaat de Chinese Muur bekijken en weer een ander boekt een safari in Kenia. Ik kijk mijn ogen alleen al uit bij het zien van de foto’s en krijg daar acute wanderlust van. Ook zelf heb ik al mooie reizen en vooral stedentrips mogen maken. Maar niet altijd is alles wat het lijkt op vakantie. Ik geef je graag een eerlijk inkijkje in mijn misschien niet zo fabulous vakanties, die eigenlijk juist daardoor vaak onvergetelijk en leuk zijn.
Prachtig verwoord Romy! Heel veel sterkte gewenst.
Heel mooi geschreven. Veel sterkte
Wat heb je dat ontzettend kwetsbaar en mooi verwoord. Sterkte voor jullie.
Heel veel sterkte voor jullie. Wat een mooi artikel. Heel herkenbaar ook, mijn lieve schoon-oma is twee jaar terug plots overleden. Zo’n lieve vrouw die me altijd net zo behandelde als ze met haar eigen kleinkinderen deed en die echt een oma voor mij was geworden in de twee jaar dat ik haar kende.
Een dikke knuffel ook voor jou! <3 Wat moet het moeilijk zijn geweest om jouw lieve schoon-oma zo plotseling te verliezen.
Wat een prachtig, ontroerend stuk heb je geschreven. En wat bijzonder dat jullie direct zo’n klik en herkenning hadden. Ondanks dat die 1,5 jaar dat je haar kende natuurlijk veel te kort was, is het toch enorm waardevol om al die mooie herinneringen aan haar te hebben.
Ik denk inderdaad dat rouwen en hoe je dat doet veel te persoonlijk is om algemene tips over te geven, maar ik ga het opnemen van zo’n laatste gesprek samen zeker onthouden. Zelfs al zou je er nooit aan toe zijn om het terug te luisteren, dan nog is gewoon weten dat het kan heel fijn.
Een dikke virtuele knuffel voor jou en Bart vandaag!
Wat een ontroerend en aangrijpend eerbetoon heb je geschreven…
En wat een mooi en waardevol advies heeft ze je gegeven. Dat draag je voor altijd mee in je hart, net als de dierbare herinneringen…
Heel veel sterkte voor jullie <3
Ja, schrijven helpt ook hier om alles een plaatsje te geven. Ik heb een tijd terug de herinneringen die ik nog had aan mijn oma die jaren geleden overleden is (heel plots, door een ongeluk) verzameld in een tekst en dat heeft me goed gedaan, zelfs al was het al zo lang geleden.
Wat prachtig dat het schrijven jou ook helpt om om te gaan met het verlies van je oma <3 Ik kan me heel goed voorstellen dat het plotselinge verlies van haar je nog steeds erg kan raken. Rouw kent geen tijd, dat is iets wat ik ook het afgelopen jaar ben gaan inzien.
Mooi verwoord. Heel veel sterkte.
Wat een liefde in deze blog! En wat zul je deze dagen veel aan haar denken. Veel sterkte!
Dat je dat gesprek hebt opgenomen, vind ik heel waardevol. Zelfs al luister je er misschien nooit naar, lijkt het me een heel mooi idee dat je het hebt en dat je het dus in theorie terug zou kunnen luisteren.
Tips voor het omgaan met rouw heb ik niet. Ik heb, net als jij, vooral ervaren dat er geen protocollen voor bestaan. Rouw is rauw en voor iedereen anders en ik denk dat dat oké is. Dat je het mag laten komen zoals het komt. Nu, volgend jaar en over tig jaar.
Dank je wel voor je mooie woorden <3 Rouw is inderdaad gewoon rauw. Soms zou een protocol heel handig zijn, maar eigenlijk is het heel logisch dat het bij iedereen op zo'n persoonlijke manier gaat.
Toen ik vanmorgen je blog opende, klikte ik inderdaad even weg. Want zo kon ik de dag niet beginnen. Ik heb ook geen tips, er is maar één regel: wees lief voor jezelf en trek je niets aan van hoe lang of diep anderen vinden dat je mag rouwen.
Het overlijden is altijd te vroeg. Ik ben nog geen één keer geconfronteerd met ‘ja, het was ook wel mooi zo. Had wel eerder gemogen.’ Je had er nog zo graag een jaartje aan vast geknoopt, of een maand, een week, een dag. Ik zou de laatste vijf minuten zo graag uitrekken tot eeuwigheid met de mensen die ik nu mis.
En tegelijk is elke dag dat je iemand hebt gekend zo waardevol en dierbaar.
Heel persoonlijk: ik zie nu echt wel op tegen de laatste maand van dit jaar. Maar ik weet ook dat het wel goed komt en dat er genoeg om me heen is om me ook weer vrolijk over te maken. Komt goed.
Wat verwoord je dat raak. Als iemand er niet meer is, besef je inderdaad tegelijkertijd hoe waardevol elk moment met die persoon was én hoeveel je ervoor over zou hebben om er nog eens één daarvan te kunnen beleven.
Ik snap heel goed dat je opkijkt tegen de maand die komen gaat. Wees, zoals je zelf ook aangeeft, lief voor jezelf in die maand! Je mag ook niet vrolijk zijn en het verwerken op jouw manier – met afleiding of juist met intens verdrietig zijn. Veel sterkte!
Ontzettend mooi heb je dit geschreven. Bijzonder dat jullie in korte tijd zo’n sterke band hebben opgebouwd. Begrijpelijk dus ook dat het heel erg heftig voor je is geweest en er ook altijd confronterende momenten zullen blijven. Knuffel!
Zelf ben ik de laatste tijd ook veel bezig met het overlijden van mijn beste vriendin (maart dit jaar). Ik merk vooral dat ik het rouwen heel eenzaam vind en ook moeilijk om te bespreken met vriendinnen omdat niemand er ooit nog naar vraagt. Na de eerste twee weken leek iedereen het wel weer vergeten. Niemand ook die even bij me langs is geweest ter steun. Dat maakt het allemaal nog een stuk lastiger en begin ik nu pas een beetje te verwerken.
Ah jeetje wat lastig! En herkenbaar ook wel (niet zozeer bij mijzelf, wel bij wat ik vaak van anderen hoor) over dat mensen na een tijdje vergeten dat rouw langer duurt dan die paar weken. Weet dat je jouw rouw bespreekbaar mag maken en er zelf over mag beginnen. Misschien trekt dat hen juist over de drempel om er vaker naar te vragen en vinden ze het spannend om dat uit zichzelf te doen.
Rouw is inderdaad helaas eenzaam omdat iedereen het zo anders ervaart. Maar weet dat je altijd om de arm om je heen mag vragen waar jij behoefte aan hebt <3
Ik vind het heel mooi dat je die boodschap aan het begin neer hebt gezet, dat mensen de keuze hebben om het heftige artikel niet te lezen als ze zich er niet goed bij voelen. Ik heb het wel gelezen en heb je het mooi opgeschreven. Ik zal je eerlijk zeggen: ik weet niet hoe ik rouw. Maar ik denk dat niemand dat heel goed weet. Toen mijn oma’s waren overleden was ik nog heel jong en toen mijn opa in 2016 overleed heb ik gewerkt, omdat het op dat moment een fijne afleiding was. Maar ik voelde me ook niet op mijn plek op mijn werk en toen gebeurde dit ook nog eens, dus ik heb heel lang niet lekker in mijn vel gezeten. Al weet ik niet zeker of dat echt ‘rouwen’ was, maar misschien onbewust wel. Daarom klopt het ook dat rouwen duurt zolang het duurt. Eigenlijk duurt het je hele leven, maar het zakt een beetje weg. Daarom zeg je het mooi: je mag het er laten zijn en het maakt niet uit wie het is, alles wat jij erbij voelt is goed. Mooi dat je schoonmoeder nog wel een mooie boodschap aan je heeft meegegeven. Zo’n overlijden maakt maar weer eens pijnlijk duidelijk dat het leven niet oneindig is en dat je jezelf altijd op de eerste plek moet zetten en moet doen waar je gelukkig van wordt. Want het kan zomaar voorbij zijn. Heel veel sterkte in deze heftige tijd lieve Romy!
Dank je wel voor je onwijs lieve en mooie woorden! <3 Inderdaad, verlies maakt des te meer duidelijk hoe belangrijk het is om elke dag dat te doen wat je gelukkig maakt.
Ook een dikke knuffel voor jou! Wat moet het lastig zijn geweest om juist in die periode na je opa's overlijden in een baan te zitten waarin je niet op je plek zat.
Ik kreeg kippenvel toen ik je artikel las. Rouwen is zeker niet gemakkelijk, maar iets waar iedereen denk ik op een gegeven moment mee te maken krijgt. Toen ik mijn grootvader verloor (ondertussen al bijna twee jaar geleden) ben ik heel veel gaan schrijven. Voor mijn blog, voor mezelf. Schrijven is een uitlaatklep voor mij en iets waar ik echt mijn ziel in kan uitstorten. Maar als ik een ding kan zeggen over rouwen dan is het dit. En het is in andere reacties al een paar keer genoemd denk ik: rouwen heeft geen tijdstip, en heeft ook geen uiterlijk. Iedereen rouwt in zijn eigen tempo en op zijn eigen manier. En ik las een tijdje terug een hele mooie quote over het verliezen van iemand die eigenlijk wel klopt. Het verlies van iemand is alsof er een glitterkanon wordt afgeschoten. De eerste maanden heb je heel veel werk aan het bij elkaar vegen en opruimen van de glitters. Na een tijdje wordt het minder, dat opruimen. Maar kom je in onverwachtse hoekjes toch nog glitter tegen en glimlach je omdat je terugdenkt aan die persoon. Waarmee ik dus bedoel dat je in het begin heel veel bezig bent met dat verlies, en later je door kleine herinneringen of dingen aan die persoon terugdenkt. Misschien met een warm hart of dankbaarheid. Maar rouwen is nooit gemakkelijk. Ik geef je nog een extra dikke knuffel! <3
Jeetje, jouw prachtige glitterkanon-metafoor raakte me zo diep. Wat een prachtige metafoor en inderdaad zo ontzettend raak! Ik merkte dat ik me vandaag wat verdrietig voelde vanwege haar overlijden en jouw metafoor bezorgde me een oprechte glimlach <3
Dank je wel voor je mooie woorden en voor je eigen kwetsbare verhaal over verlies delen, lieve Nikita! Een dikke knuffel terug voor jou!
Geen woorden. Alleen maar een knuffel <333333333333333333
Voor zowel jou als voor Bart. Je hebt het echt prachtig verwoord Romy. Het raakt.
Superlief, dank je wel voor je mooie woorden! <3