Je zit uitgeblust op de bank omdat je veel te veel in één week hebt gepropt. Je bent gefrustreerd van hier tot en met omdat iemand iets tegen je zei wat niet door de beugel kan. Of je kampt met een enorme baksteen in je maag waar je geen raad mee weet. Vaak merken we het maar al te goed als je over je grenzen heen bent gegaan, of als anderen een grens hebben gepasseerd. Maar daar ook iets van zeggen – het liefst op tijd – is een tweede. Hoe doe je dat, je grenzen bewaken? Dit zijn 7 tips van mij als ex-please-kampioen.

Grenzen bewaken is beter dan ze overschrijden

Ik ben lange tijd een grote ramp geweest in mijn grenzen bewaken. Op de middelbare school mailde ik – met tegenzin – mijn samenvattingen naar iedereen rond die boeken niet had gelezen. Tja, ik wilde niemand teleurstellen. Als hele weekenden volgepropt waren met afspraken, vond ik dat ik niet moest klagen en gewoon mijn gezicht moest laten zien. Anderen hadden hier toch ook de puf voor?! Op het werk rende ik vaak voor collega’s en leidinggevenden zonder ook maar een keer te zeggen “Ik geloof dat het iets te veel is”.

Maar toen werd ik ouder én ondernemer én kreeg ik een relatie. En ja, opeens móest ik wel grenzen bewaken. Als ik dat niet deed, was ik voor niemand een leuker mens (en zeker voor mezelf niet). Bovendien merkte ik dat ik me best vaak dingen liet zeggen die ik niet terecht én niet lief vond (wat kon variëren van “Goh, zou jij niet eens een zonnebankje pakken met jouw huid?” tot “Wat leuk, zo’n bedrijfje! Verdient je vriend dan goed ofzo?”). Eerst liet ik dat gebeuren. Totdat ik ging inzien dat ik daar wat van mocht zeggen, en dat die opmerkingen ophielden als ik mijn mond opentrok.

Grenzen stellen maakt je leven makkelijker

Als ik toen had geweten hoeveel leuker je leven wordt als je je grenzen bewaakt, was ik er zeker eerder mee begonnen. Het heeft mijn leven in vele opzichten luchtiger gemaakt. Sinds ik grenzen stel, puilt mijn agenda niet meer op onmogelijke manieren uit. Als ik naar sociale dingen ga, ben ik daar écht bij (in plaats van dat mijn hoofd half in dromenland verkeert). Ook mijn zelfvertrouwen is beter geworden sinds ik niet meer alles laat gebeuren. Het scheelt bákken frustratie als je meteen zegt dat je ergens niet blij mee bent (zoals met skin shaming) in plaats van je er in je eentje over op te vreten.

Bovendien geloof ik dat anderen er ook wat aan hebben dat ik mijn grenzen beter bewaak. Mensen wíllen vaak helemaal niet over je grenzen heen gaan. Ze weten misschien helemaal niet dat jouw grens al gepasseerd is. Het kan best zijn dat je leidinggevende denkt dat je agenda een gatenkaas is en dat je blij bent met een nieuwe opdracht. Dan is het aan jou om te zeggen dat het tegendeel waar is.

Zo ook zijn veel rotopmerkingen vast niet “rot” bedoeld. De ander weet pas dat het wel rot overkomt, als jij je mond opentrekt.

Grenzen bewaken, zo doe je dat!

Voor mij is grenzen bewaken een lange reis geweest, één waarvan ik uiteraard nog steeds de eindbestemming niet bereikt heb. Ik volgde drie jaar geleden een assertiviteitstraining, leerde in allerlei situaties voor mezelf opkomen, begon met ‘nee’ zeggen, oefende met dat alles eerst in mijn werk en later ook privé, en deed daarnaast coaching om van belemmerende overtuigingen af te komen. Nog steeds is de grens de ene keer sneller en krachtiger getrokken dan de andere keer. Maar ermee bezig zijn is de belangrijkste eerste stap!

Dit zijn 7 tips waarmee ik mijn grenzen bewaak.

1. Signaleer de eerste signalen

Je kunt wel denken dat grenzen aangeven niet jouw ding is. Je houdt er nu eenmaal van om anderen te helpen en er voor mensen te zijn. Maar als jij je grenzen niet bewaakt, dan bewaakt je lichaam ze na een tijdje wel voor je. Dus beter kun je op tijd aan de bel trekken.

Hoe langer je over grenzen heen laat gaan, hoe harder alles in je lijf gaat schreeuwen.

Een voorbeeld: bij mijn eerste bijbaan gaf ik het nooit aan als er te veel werk op mijn takenlijst stond. Ik ging gewoon door. Het frustreerde me dan als ik op zaterdag een mailtje zag binnenkomen voor nóg een taak. Dat kon ik er toch niet bij hebben?! En als er maandag nóg een taak in mijn mailbox belandde, was de storm in mijn hoofd al helemaal volop aan het woeden. Kon nou niemand zien dat ik het veel te druk had?! Maar nee inderdaad, dat konden mensen onmogelijk opmerken, want ik zei niets.

Dan komt er een moment dat je ’s avonds huilend aan de eettafel zit omdat het allemaal “vééél te vééél” is en je “écht niet meer kunt”. Had ik gewoon de eerste keer mijn grens aangegeven, dan was het niet zover gekomen en had dat me een mental breakdown boven mijn bord spaghetti gescheeld.

Kortom: denk niet dat het wel losloopt. Zeg het direct als je merkt dat iets te veel is of als je ergens mee zit. Daarmee voorkom je erger. Voor jou én de ander.

2. Luister naar brokken in je keel en bakstenen in je maag

Als je moeite hebt met grenzen bewaken, is je lichaam soms beter in communiceren dan jijzelf. Ik kan zelf nog zo goed doen alsof er niets is en het allemaal wel lukt, maar mijn lichaam laat dan wel merken dat dat Pinokkio-verhalen zijn. Als je signalen opmerkt in je lijf, zijn die er om serieus te nemen. Ze willen je vertellen dat jij grenzen te bewaken hebt.

Als je zoiets voelt, neem het serieus. Ga als het kan even apart zitten en probeer te bedenken (of beter: voelen) wat het je wil zeggen. Vaak weet je dat diep van binnen wel.

3. Heb helder wat jouw kernwaarden zijn

Natuurlijk moet je soms meebewegen met anderen. Maar sommige waarden zijn waarschijnlijk zó cruciaal voor je dat er niet over te onderhandelen valt. Schrijf eens op welke waarden dat voor jou zijn. Wat moet voor jou minimaal in orde zijn wil je je bijvoorbeeld prettig voelen op het werk, in een groep mensen, in een vriendschap of in een relatie?

Zo vind ik het qua werk heel belangrijk om afspraken na te komen (dat doe ik zelf, en dat vind ik ook fijn bij opdrachtgevers). Om die reden kan er bij mij wat grenzengedoe ontstaan als iemand bijvoorbeeld drie keer een factuur te laat betaalt, als afspraken steeds verplaatst worden of als ik er niet op kan vertrouwen dat iemand op tijd input aanlevert. Ik weet dan: als dit zo doorgaat, moet ik er wat van zeggen.

Zo kun je ook voor jezelf een lijstje maken van punten die jij heel belangrijk vindt in verschillende settings. Voel je ook maar iets van frustratie, boosheid of spanning in je lijf? Ga dan na of er misschien iets misgaat bij die kernwaarden.

4. Wees eerlijk naar jezelf

Je weet waarschijnlijk heel goed wanneer mensen een grens over gaan. Zelf riep ik dan altijd maar “Oh joh, geen probleem!” of “Kan gebeuren!”. Maar van binnen kookte ik als een snelkookpan die op ontploffen stond. Maar ik geloof dat het voor het bewaken van je grenzen heel belangrijk is om eerlijk te zijn. Écht eerlijk. Naar jezelf toe over waar je grenzen liggen, maar ook naar anderen.

Hoe vaker jij zonder iets te zeggen over een grens heen stapt, hoe meer de ander ervan overtuigd raakt dat dit voor jou écht geen probleem is.

Een vrij onschuldig voorbeeld van mijn lieve oma:

Iemand nam ooit een blok kaas voor mijn oma mee van de markt. “Oh lekker!”, riep ze. Daarna dacht diegene dat oma die kaas veel lekkerder vond dan die uit de supermarkt. Elke twee weken nam hij speciaal voor haar dat blok kaas mee van de markt. Oma wilde dat eigenlijk niet, want het was dure kaas en zoveel verschil proefde ze niet. Maar omdat ze steeds maar mompelde “Oh ja, lekker. Dank je wel!”, bleef hij de kaas kopen. Pas toen ze het eerlijk zei, stopte dat – vele jaren (en kaasblokken!) later.

Jij bent de enige die zo’n vicieuze cirkel kan doorbreken. Vond je dat ene kampeertripje helemaal niets en wil je nooit meer in een tent slapen? Wees eerlijk! Anders lig je volgend jaar geheid in dezelfde tent. En vind je het niet leuk om een bepaalde taak op het werk op te pakken? Geef het aan. Als je dat niet doet, kan het zomaar jouw vaste nieuwe project worden.

5. Leer eerst te denken “Wat wil ik?”, dan pas “Wat wil de ander?”

Gezond egoïsme heet dat. Oftewel: kiezen voor jezelf. Als je net begint met je grenzen bewaken, kan het allemaal nog spannend en onwennig zijn. Je vraagt je misschien af of jouw grenzen wel normaal zijn. Althans, dat is een neiging die ik had. Als ik bijvoorbeeld als introvert graag een avond voor mezelf wilde en daarom niet naar een filmavond ging, vroeg ik me daarna af hoe anderen dat zouden doen. “Gingen Lotte en Daan wel mee?”, informeerde ik dan. Of “Vind je het stom dat ik niet mee was?”.

Ik gunde mezelf de afzegging pas als ik zeker wist dat anderen het zouden snappen. Of ik wist er überhaupt geen afzegging uit te persen en legde het bij de ander: “Ehm, ik merk dat ik heel erg moe ben. Zou je het erg vinden als ik niet meega?”. Maar je grenzen bewaken gaat over leren voelen wat voor JOU belangrijk is.

Het gaat om voelen wat jij wel en niet kunt, en accepteren dat dát jouw standaard is (los van wat normaal is).

Ja, misschien heb je collega’s die zonder te piepen vijf dagen per week overwerken. Dat betekent niet dat dát de standaard is waar jij ook aan moet voldoen. Dus ga de volgende keer dat iemand je wat vraagt eerst na wat JIJ wilt. Los van wat de ander mogelijk verwacht of hoopt dat je zegt, wat zou jij het liefst doen? Natuurlijk moet je soms concessies doen, maar dat hoeft niet iedere keer.

Vind je het lastig om bij jezelf te blijven? Vraag dan of je er later op mag terugkomen. Tijd kopen helpt om stil te staan bij JOUW behoeften, los van wat de ander wil.

6. Grenzen bewaken leer je door grenzen te bewaken

Grenzen bewaken is iets waar je absoluut beter in kunt worden door – zoals bij zoveel dingen – meters te maken. Hoe vaker je toch een grens trekt, hoe makkelijker het wordt. Ik ben zelf tot zeker twee jaar geleden een enorme pleasekoningin geweest. Pas toen ik fulltime ondernemer werd, kon ik er niet onderuit om soms grenzen te trekken. De eerste keren ging dat uiteraard hortend en stotend; soms kwam de boodschap niet lekker uit de verf. Maar hoe vaker ik het deed, hoe meer ik ging inzien dat zelfs ik op mijn strepen kon staan.

Dus blijf niet hangen in de gedachte dat jij nu eenmaal niet voor jezelf kunt opkomen of dat je gewoon te lief bent om anderen teleur te stellen. Je kunt die overtuigingen pas om zeep helpen door soms tóch te zeggen dat je iets niet kunt, wilt of waardeert.

7. Plan incheckmomenten voor jezelf

Wanneer je in de doorraasmodus zit, is het lastig om je grenzen op tijd te spotten. Er is nauwelijks ruimte om stil te staan bij wat jij wilt, voelt en nodig hebt. Daarom helpt het als je op z’n tijd rust inbouwt. Mediteer, doe yoga, of staar gedachteloos naar buiten of maak een wandeling als je die eerste twee te zweverig vindt. Koppel jezelf even los van alle beeldschermen, laat los dat je altijd nuttig bezig moet zijn en doe iets waarbij je jouw druk-druk-druk-mechanisme uitzet.

Zoals ik al zei: grenzen bewaken kan je lichaam heel goed voor je doen. Dan moet je er alleen wel naar leren luisteren. En dat gaat het allerbeste als je soms uit je hoofd komt en écht naar je lijf luistert.

Vind jij grenzen bewaken lastig?