Heb jij ook zo’n irritante stem in je hoofd zitten? Zo één die je te pas en te onpas laat weten dat je ergens niets van zult bakken of dat je niet goed genoeg bent? Je innerlijke criticus dus. Ratelen kan-ie als de beste, maar het is meestal niet veel positiefs wat er uit zijn mond komt. Ben jij daar, net als ik, aardig klaar mee? Dan heb je misschien iets aan deze 5 tips om jouw interne criticus voortaan sneller de deur te wijzen.

Je innerlijke criticus: de gast die je nooit had uitgenodigd

Je innerlijke criticus is als een gast die ongevraagd op je feestje komt. Ook al heb je geen uitnodiging aan hem gestuurd of is er misschien zelfs wel geen feestje te bekennen, voordat je er erg in hebt klopt hij alweer als zelf uitgenodigde gast op de deur. Een cadeautje heeft hij niet mee, een hele tirade aan geklaag en kritiek wel. Het liefst wil je hem de deur uit werken om vrolijk zelf feest te vieren. Maar helaas, de innerlijke criticus laat zich niet zomaar de les lezen. Het vraagt om extra wilskracht van jouw kant om hem buiten de deur te krijgen.

Het begint bij de interne criticus vaak met één enkele opmerking, situatie of gedachte. Zo had ik drie jaar geleden (nét ondernemer) eens een klant die iets anders had verwacht dan wat ik haar leverde als tekstschrijver. Teleurgesteld was één van de woorden die viel. “Zie je wel: ik kon het niet”, schoot er meteen door mijn hoofd. Misschien moest ik wel stoppen met schrijven. Waarom dacht ik ook alweer dat ik dit kon? En kon ik überhaupt wel iets? Etc. etc.

Wat maakt jouw innerlijke criticus je wijs?

Misschien herken je dat cirkeltje wel. Het begint bij iets heel kleins en voordat je het weet ben je op het punt beland dat je jezelf het liefst wilt terugtrekken in een hoekje, ervan overtuigd dat jij echt niets kunt. Dat is natuurlijk niet zo. Dat weet je zelf ook wel. Die andere 99 complimenten die je vóór die ene teleurgestelde persoon hebt gehad, vergeet je alleen voor het gemak even.

Zo’n innerlijke stem is vooral bijzonder irritant. De ene keer maakt-ie je misschien wijs dat je niet goed genoeg bent, de andere keer dat jij he-le-maal NIETS kunt en de volgende keer dat jij de slechtste presentator ooit bent. Je leest het: complimenteus is die criticus meestal niet.

Ja, dat stemmetje zit mij ook nog regelmatig in de weg als ik op het punt sta iets spannends te doen. Soms kan ik hem haast moeiteloos buiten de deur zetten, maar er zijn ook momenten dat het me iets meer mankracht (of vrouwkracht!) kost om hem mijn hoofd uit te krijgen.

Omdat ik vast niet de enige ben die de irritante innerlijke criticus liever een enkele reis naar Timboektoe geeft, deel ik 5 tips waar ik veel aan heb om mijn innerlijke criticus niet altijd op zijn woord te geloven.

Tip 1. Besef dat je innerlijke criticus jouw stem is

Ik was zelf vaak geneigd om mijn innerlijke criticus op anderen te projecteren door te geloven dat zij me dat hadden verteld. Zo was ik ervan overtuigd dat ik niet goed genoeg was om een baan te vinden. Niemand had me dat ooit gezegd. Het was alleen mijn interpretatie van situaties. Elke situatie die aanleiding gaf om erin te geloven, zag ik als bevestiging van mijn eigen overtuiging “Ik ben niet goed genoeg”. Als ik bijvoorbeeld de tigste afwijzing kreeg op een sollicitatie, dacht ik dat het aan mij lag. Zie je wel: ik was niet goed genoeg. Dat terwijl ik ook wel wist dat die woorden nergens in de afwijsmail te bekennen waren.

Die kritische geluiden zijn eigenlijk niets meer en niets minder dan een overtuiging waarin jij ooit bent gaan geloven om vervolgens steeds (onbewust) naar bewijs te zoeken dat die overtuiging klopt.

Maar wat nu als je die overtuiging ziet als iets in jou? Het is geen feit, geen uitspraak van ieder ander om je heen, maar gewoon een vreemde gedachte die in jouw hoofd zit. Net zoals je er misschien jarenlang van overtuigd was dat je spruitjes niet lekker vond. Had je je ooit als kind in je hoofd gehaald en ben je altijd in blijven geloven. Maar toen je 15 jaar later toch weer eens je tanden in een spruit zette, ontdekte je dat die overtuiging niet klopte en stelde je hem bij. Hetzelfde kun je doen met jouw kritische overtuigingen. Elke overtuiging is iets wat je jezelf aanpraat. Jij hebt een keuze om er al dan niet in te geloven. Besef dat jij niet je gedachten bént.

2. Verzamel tegenbewijs

Welke belemmerende overtuiging ik ook heb, voor mij werkt het altijd om er vól tegen in te gaan. Dat doe ik vooral door op zoek te gaan naar tegenbewijs. Wat zijn ervaringen of situaties die laten zien dat die overtuiging van geen kant klopt?

Een voorbeeld van mij: ik was ervan overtuigd dat ik mensen niet teleur mag stellen en dat het slecht is om iemand mogelijk boos te maken. De overtuiging die daarachter zat, was een hardnekkige: “Ik mag mensen niet teleurstellen.” Om die gedachte ver weg te sturen, verzamelde ik een aantal tegenargumenten. Of ik die tegenargumenten nu geloofde of niet, ik zette ze op papier. Zonder een “Ja maar…” erachter.

• Je kunt niet iedereen tevreden houden.
• Als je nooit iemand teleurstelt, ga je er zelf aan onderdoor.
• Dat je iemand teleurstelt met jouw keuze, is ook maar een overtuiging. Wie weet is dat niet zo.

Zodra ik al dat soort argumenten tegen mijn overtuiging op een rij zie staan, kan ik een niet-helpende gedachte al beter relativeren.

Een andere goede manier om het tegendeel te bewijzen voor je eigen innerlijke criticus, is door terug te denken aan alle situaties waarin je al eerder succesvol het tegendeel hebt bewezen. Bijvoorbeeld situaties waarin bleek dat een in jouw ogen “teleurstelling” helemaal niet zo’n teleurstelling was. Of situaties waaruit jouw kracht, kennis en kwaliteiten blijken, terwijl jij dacht die niet te hebben.

3. Ga de uitdaging aan en ontdek dat het tegendeel waar is

Nog een manier om tegenbewijs tegen je innerlijke criticus te verzamelen, is al je moed bij elkaar rapen en spannende dingen aangaan. Alleen maar jezelf aanpraten dat je iets wél kunt of mag, is waarschijnlijk (helaas) niet voldoende om daar ook echt van overtuigd te raken. Als jij gelooft dat je nog geen kilometer kunt hardlopen, dan kun je pas ervaren dat dat niet zo is door wél je hardloopschoenen aan te trekken. En door niet na die ene keer meteen de handdoek in de ring te gooien als je inderdaad hijgend en puffend thuiskomt, maar vervolgens nog een keer en nog een keer te gaan. Elke keer dat het je wél lukt, is een nieuwe succeservaring. Eentje die jou helpt om je innerlijke criticus uiteindelijk vaarwel te zeggen en daadwerkelijk te geloven dat je dit kunt.

Zo heb ik me heel lang angstvallig vastgehouden aan de gedachte dat ik mensen niet teleur mag stellen. Ik wist diep van binnen wel dat mensen teleurstellen geen ramp is. Maar doordat ik het nooit écht probeerde, was ik daar niet vanuit elke vezel in mijn lijf van overtuigd. Daarvoor moest ik het toch echt een keer (en nog eens en nog eens) gaan DOEN. Toen ik vervolgens een paar keer een klant afwees en ‘nee’ zei tegen een paar sociale verplichtingen, kon ik pas echt ervaren dat het inderdaad niet erg was om iemand teleur te stellen en dat ik dit kon.

Oefening baart echt kunst. Binnen je comfortzone is de kans vrij klein dat je innerlijke stem vanzelf met de noorderzon vertrekt. Daarvoor zal je toch echt stappen moeten zetten, ertegenin moeten gaan en soms met trillende handjes en je hart bonzend in je keel ergens toch voor moeten gaan.

Je hoeft niet altijd te geloven dat je iets kunt om het te kunnen doen. Je kunt ook door het te doen gaan geloven dat je het kunt. Die volgorde zou ik persoonlijk eerder aanbevelen dan het andersom aanpakken. Als je wacht totdat jij 100% gelooft dat iets spannends je gaat lukken, dan zit je misschien op je honderdste in het bejaardentehuis nog te denken “Wat als…?”.

4. Zeg het ook tegen jezelf als iets wél goed gaat

Het lijkt soms wel alsof we elk mogelijke ding dat fout gaat onder een vergrootglas leggen, terwijl we de positieve dingen al snel wegwuiven. Krijg je een compliment over je werk, dan zeg je misschien al snel “Oh, dat is zo moeilijk nog niet!”. Al die positieve reacties over je nieuwe jurk verdwijnen als sneeuw voor de zon als je zure collega er een “Nou, mijn ding zou het niet zijn!”-opmerking uit floept.

Ook jouw innerlijke criticus is waarschijnlijk de negativiteit zelve. Altijd valt er iets te klagen en zijn er verbeterpunten. Maar wat nu als je voortaan met jezelf afspreekt ook stil te staan bij de dingen die wél goed gaan en waar je trots op bent? Om het concreet te maken: neem ’s avonds 5 minuten de tijd om minimaal drie dingen te noteren die vandaag goed gingen en waar je trots op was. Dat kan al zo klein zijn als een goed gelukt recept of een situatie waarin je niet over je grenzen liet gaan.

Door jezelf op die manier te trainen positiever tegen jezelf te praten, ben je ook al beter tegen de innerlijke criticus opgewassen.

5. Zie je interne criticus als ongevraagd advies

Je hebt er vast zelf een paar in je omgeving: ongevraagd-adviesgevers. Je weet wel: van die mensen die graag tips, suggesties en ideeën aan je geven waar je totaal niet op zit te wachten. Die mensen bedoelen het heus goed. Ze willen je beschermen tegen gevaar of misstappen. Of ze zijn bang dat jij verandert als je stappen zet voor jouw eigen groei; dat willen ze liever niet.

Als dat soort adviezen totaal niet helpend zijn, laat je ze hopelijk het ene oor in het andere oor uit gaan. Wellicht denk je kort na of je er iets mee kunt om vervolgens te besluiten dat je toch maar gewoon je eigen plan trekt.

Eigenlijk zou je je innerlijke criticus op diezelfde manier kunnen zien. Het is een stemmetje in je hoofd dat jou het liefst in je veilige comfortzone houdt. Want daarbuiten liggen risico’s op de loer, kan weleens iets misgaan of word je wellicht gekwetst. Zolang jij bijvoorbeeld gehoor geeft aan je overtuiging dat je mensen niet teleur mag stellen, zal ook niemand boos op je worden of zeggen gekwetst te zijn. Dat is veilig; dan hoef je de uitdaging niet aan te gaan. Maar als je altijd met die gedachten meegaat, sta je over twintig jaar nog op precies hetzelfde punt als nu.

Zie je interne criticus als een adviesgever. Het is goed om zijn tips te overwegen, maar de keuze is aan jou of je er ook echt iets mee doet. Als je tegen hem in gaat, zal je criticus waarschijnlijk nog harder gaan tetteren en bij het eerste het beste struikelblok roepen “Zie je wel!”. Iedereen heeft immers graag dat zijn adviezen worden opgevolgd. Maar in dit geval is aan jou de keuze of je dat ook echt doet of er werk van maakt dat stemmetje in je hoofd het tegendeel te bewijzen.

Wat doe jij als je interne criticus weer eens van de partij is?