“Joh, zet jezelf wat vaker op de eerste plek!”. Ik zou rijk zijn als ik een stuiver zou krijgen voor elke keer dat ik die zin hoor. En ik ben vast niet de enige. Pleasegedrag is nu eenmaal hardnekkig. Jezelf wegcijferen is soms makkelijker dan een “Nee” met heel veel moeite over je lippen krijgen of een lastig gesprek voeren. En tuurlijk, soms is jezelf wegcijferen een mooie manier om je attente kant te laten zien. Maar als je jezelf wegcijfert, maak je het één persoon heel vaak niet naar de zin: jijzelf. Hoe stop je met pleasen als dat je natuurlijke neiging is? Dit zijn 8 tips.

Jezelf wegcijferen is vaak de makkelijkste weg. Dat klinkt vast vreemd. Maar een lastig gesprek voeren voelt vaak veel spannender dan meegaan in de wens van de ander. En een “Ja” floept er sneller uit dan een “Nee, ik kan niet!” waarbij je misschien ook nog met de teleurstelling van de ander moet dealen. Jezelf wegcijferen geeft in eerste instantie een fijner gevoel. De ander blij, jij blij.

Maar op de lange termijn maakt het je helemaal niet blij. Als je ‘ja’ zegt op een klus die niet in je agenda past, dan zit je aan het eind van de week met een overweldigd gevoel. Of je doet dingen waar je helemaal niet blij van wordt. Je agenda slibt dicht. Je baalt ervan dat iemand anders je “gebruikt” (terwijl diegene zich daar misschien niet eens bewust van is). Kortom: het levert een hoop gedoe op, dat je vaak prima kunt voorkomen door beter naar jezelf te luisteren.

Wat houdt jezelf wegcijferen in?

Als je jezelf wegcijfert, doe je aan pleasen. Oftewel: je schuift jouw belangen aan de kant om een ander blij te maken of uit de brand te helpen. Natuurlijk doen we dat allemaal weleens als dat zo uitkomt of als je er een keer voor een ander wilt zijn. Dat is lief en mooi! Maar als je keer op keer jezelf aan de kant schuift om een ander blij te maken, groeit de balans scheef. Zeker als je jezelf niet eens wegcijfert omdat je dat graag voor de ander wilt doen, maar puur vanuit een te groot verantwoordelijkheidsgevoel.

Als jij altijd zorgt voor anderen, wie zorgt er dan voor jou?

Jezelf wegcijferen als overlevingsmechanisme

Pleasen of jezelf wegcijferen is vaak aangeleerd gedrag. Je hebt ergens in je leven geleerd dat jezelf wegcijferen jou helpt om leuk gevonden te worden, onderdeel van de groep te blijven of misschien zelfs om te “overleven”. Wij mensen zijn groepsdieren. In de prehistorie kon jij weleens degene zijn die ’s avonds aan het spit zou hangen als diner wanneer je buiten de groep viel. Dus leerden we dat het belangrijk is om leuk gevonden te worden (en dus te pleasen). Alleen laat het nu (gelukkig!) zo zijn dat kannibalen zo goed als uitgestorven zijn, en dat je pleasen dus echt niet nodig hebt om in leven te blijven. Toch voelt dat voor je lijf soms anders.

Voor mij vielen veel kwartjes over mijn eigen please-gedrag toen ik leerde over de 4 standaard-stressreacties. Je kent vast wel het principe van de vechten-vluchten-bevriezen-reactie. In stress-situaties reageren de meeste mensen op een van die 3 manieren. Maar als je in je leven iets lastigs hebt meegemaakt, hoort daar volgens psychiater Pete Walker nóg een mogelijke reactie bij: vleien. Pleasen dus.

Het komt erop neer dat je op sommige punten in je leven pleasen nodig hebt gehad om te “overleven”. Het pleasen heeft je toen iets gebracht. Het zorgde ervoor dat je de pesterijen op school zonder al te veel kleerscheuren overleefde. Het hielp je om je werkdagen op een toxische werkplek te slijten zonder dat het je je baan kostte. Of je kon door te pleasen extreem lastige situaties (zoals een onveilige relatie, een moeilijke thuissituatie of een ziekte in je familie) heelhuids doorstaan. Door het pleasen heb je destijds erger voorkomen. Maar toen is toen.

Vaak cijferen we onszelf ook weg in allerlei situaties die je echt niet de kop kosten. Als jij je collega niet uit de brand kunt helpen bij een onmogelijke deadline, is dat misschien jammer voor je collega. Maar het zal er echt niet voor zorgen dat al het kantoorpersoneel je uitkotst. En als je een keer een vriendinnenavond afzegt, zal de gemiddelde vriendin je niet zomaar bij het vuilnis zetten.

Jezelf wegcijferen is óók niet fijn voor de ander

Ja, misschien voor die ene ander die er baat bij heeft dat jij je behoeften voortdurend aan de kant schuift. Voor de baas die geen grenzen kent en die wil dat jij zijn voorbeeld volgt. Of voor je neef die geen verantwoordelijkheid neemt en hoopt dat jij hem voortdurend uit de brand kan helpen als hij weer eens de laatste nachtbus heeft gemist.

Máár voor de mensen die om je geven, is het helemaal niet fijn dat jij jezelf wegcijfert. Zij willen jóu zien, horen en ervaren. Ze willen weten wat er in je omgaat, wat jij werkelijk wilt en wat je van hen nodig hebt. Je kunt pas waardevolle relaties en vriendschappen opbouwen als je jezelf volledig laat zien. Inclusief jouw behoeften en gevoelens. Ook als die afwijken van de behoeften van anderen.

Dus: geef je grenzen aan. Kom op voor jezelf. Laat jezelf zien. Vergeet jezelf niet bij alles wat je doet en zegt. Pleasen is niet de oplossing, ook niet als dat ooit misschien wel zo was. Dit zijn 8 tips die ik mezelf en mijn please-neigingen nog regelmatig toeroep om te stoppen met dat stomme wegcijferen.

1. Wacht even met je reactie voordat je te snel ‘Ja’ roept

Bedenktijd is mijn eerste hulp tegen te snel ‘Ja’ zeggen. Mijn eerste neiging zal altijd zijn om het meest gewenste antwoord te geven. Vaak is dat ‘Ja’ of ‘Helemaal goed!’. Alleen soms voel ik direct al dat ik enkel en alleen ‘Ja hoor, prima!’ zou roepen om er makkelijk van af te komen. Om dat voor te zijn, heb ik met mezelf afgesproken om bijna nooit direct te reageren. Bij zowel zakelijke verzoeken als privé-vragen geef ik mezelf de tijd om het te laten bezinken. Vaak genoeg zeg ik daarna alsnog ‘Ja’, maar dan is het wel een doordachte ‘Ja’, die recht vanuit mijn hart of uit eigen enthousiasme komt.

Overigens las ik die bedenktijd óók in als ik denk dat dit wel een ‘Ja’ wordt. Soms kun je namelijk in al je enthousiasme te snel toezeggen. (Of ligt dat aan mij?) Zo zei ik als kersverse ondernemer weleens veel te vlug ‘Ja’, om later te beseffen dat ik een hogere prijs had willen vragen of nog over de voorwaarden had willen praten. Of misschien roep je ‘Ja’ tegen een plan voor een vriendinnendag, maar ontdek je later dat dat net de zondag voor een drukke werkweek is. Dan is het ook fijn als je bedenktijd hebt en even in je agenda kunt spieken.

2. Vraag je af “Wat wil ik?” voordat je piekert over de reactie van de ander

Als je jezelf wegcijfert, is “Wat zal de ander het liefst willen?” waarschijnlijk de eerste vraag die in je opkomt. Je ziet misschien zelfs al levendig voor je dat de ander teleurgesteld (of nog erger: boos!) is als jij “Nee” zegt of ergens tegen ingaat. Alleen de reactie van een ander mag niet je enige argument zijn voor een bepaalde keuze. Natuurlijk moet of wil je soms ook graag dingen doen voor een ander. Maar je kunt het ook overdrijven.

Bovendien stel je altijd mensen teleur. Als je ‘Nee’ zegt tegen een spoedklus, stel je daarmee een opdrachtgever teleur. Maar als je ‘Ja’ zegt en jezelf daardoor over de kop werkt, is je partner misschien teleurgesteld dat je ’s avonds geen tijd hebt om een serie te kijken. Dus laat “Wat als hij teleurgesteld is?” nooit de enige reden zijn om ergens voor te kiezen. Zet eerst een stap terug en vraag je af wat JIJ zou willen als alles mogelijk is. Stel dat de ander geen mening zou hebben over jouw reactie. Wat zou je dán kiezen?

Door stil te staan bij jouw behoefte, kun je een eerlijkere afweging maken. Dan kun je alsnog besluiten om wél mee te veren met de ander. Maar je bent je er dan meer van bewust dat je hiermee je eigen belangen opzij schuift.

3. Besef wat het jou brengt om jezelf NIET weg te cijferen

Als pleasen jouw tweede natuur is, dan cijfer je jezelf vast weg met een reden. Het brengt je iets, hoe gek dat ook klinkt. Zo heb ik zelf een hekel aan conflicten en was pleasen de makkelijkste manier om die vakkundig uit de weg te gaan. Bovendien vond ik het fijn als zoveel mogelijk mensen me leuk vinden. Ook dat krijg je met pleasen voor elkaar. Het probleem is alleen dat pleasen je vaak enkel een fijne reactie op de korte termijn geeft. Je hoeft niet dat ongemakkelijke gesprek aan te gaan. Je collega roept even “Superfijn dat je altijd zo flexibel bent!”. Dat scheelt.

Maar draai het eens om: wat brengt het jou als je stopt met jezelf wegcijferen? Waarschijnlijk nog veel meer. Vooral op de langere termijn. Vraag je eens af wat stoppen met pleasen jou oplevert. Ik doe alvast een voorzetje:

• Je leven wordt leuker als je vaker durft te kiezen voor wat belangrijk is voor jou.
• Andere mensen zien de echte jou, waardoor je je beter kunt verbinden met anderen.
• Je agenda slibt minder snel dicht als je niet meer te snel ‘Ja’ zegt. Dat levert je meer tijd op voor blijmakende dingen.
• Je laat je energie niet opslurpen door dingen die niet nodig én niet leuk zijn.
• Je hoeft niet zo vaak met tegenzin dingen te doen die heus niet per se moeten gebeuren.
• Je gaat je zelfverzekerder voelen naarmate je vaker opkomt voor jouw behoeften.
• Je neemt zelf de verantwoordelijkheid voor jouw geluk en bent er niet van afhankelijk of een ander wel of niet tussen de regels doorleest dat je iets niet echt wilt.
• Het is fijn voor anderen als ze weten dat jij voor jezelf zorgt (door te laten weten wat wel/niet in je agenda past, jouw ding is, etc.) en dat zij dat niet hoeven te doen.
• Je voorkomt dat je met te veel ballen probeert te jongleren, waardoor je vaak juist steken laat vallen (en dus mensen teleurstelt).
• Hoe vaker je tegen het pleasen ingaat, hoe makkelijker het wordt om je wél uit te spreken.

Vraag je ook in een specifieke situatie af wat het je brengt als jij jezelf nu eens niet wegcijfert. Levert dat je meer tijd op voor je hobby? Geeft het je een moment voor jezelf? Helpt het je om energieker aan een nieuwe week te beginnen? Als je weet wat het je brengt, wordt het makkelijker om ‘Nee’ te zeggen. Je zegt dan misschien ‘Nee’ tegen de ander. Maar daarmee zeg je ook ‘Ja’ tegen al deze fijne dingen.

4. Maak voor jezelf opkomen niet te groot en ingewikkeld

Vaak maken we van grenzen aangeven een enorm ding. Maar het hoeft er natuurlijk helemaal niet zo aan toe te gaan als in films waarin de man vreemdgaat en de vrouw met servies door de kamer smijt, zijn kleding uit het raam naar beneden gooit en hem schreeuwend het huis uit bonjourt. De meeste grenzen zijn gelukkig minder heftig dan die in dramatische Hollywood-films. Vaak gaat het om kleine dingen: niet meegaan in een verzoek, laten weten dat je iets liever anders ziet, of simpelweg aangeven dat iets niet in je agenda past. Zo’n big deal is het niet toch, als je het zo leest?

En tuurlijk, op het moment zelf vóelt dat anders. Maar zeg eens eerlijk: zou jij diep gekwetst zijn als iemand zegt “Sorry, dat past niet in mijn agenda?” of als je vriendin laat weten dat ze jou niet naar Schiphol kan brengen omdat ze doodmoe is van een druk weekend? Misschien baal je even, maar je zult diegene niet meteen een stom mens vinden.

Bovendien gaat grenzen aangeven er gelukkig meestal niet zo heftig aan toe als in films. Je hoeft echt niet met je vuist op tafel te slaan, je volume te vertienvoudigen of de van woede rood uitgeslagen emoji aan je appje toe te voegen. Je hoeft alleen maar “Nee” te zeggen. Of “Dit vind ik niet zo fijn. Kan ook het ook zo?”. Of desnoods “Dat is niet zo mijn ding.” Maak het niet te groot. Het zijn uiteindelijk maar een paar woorden. En als die woorden de ander raken, mag je dat ook bij die persoon laten.

5. Wind er geen doekjes om en houd het kort

Als je eenmaal hebt besloten dat je voor jezelf kiest, ben je er helaas nog niet. Althans, de meesten van ons hebben helaas geen personal assistant die betaald krijgt om mensen voor hen af te wimpelen. Je moet die boodschap toch echt zélf overbrengen. En dat doe je het beste kort maar krachtig.

Wanneer je voor jezelf opkomen lastig vindt, is het verleidelijk om eromheen te draaien. Met een paar sorry’s, een goed dichtgetimmerd argument en een “Het had me anders wel echt leuk geleken!” erbij, landt de boodschap vast zachter. Zou je denken. Maar in de praktijk wring je jezelf onnodig in allerlei bochten als je met een langdradig antwoord komt of te veel argumenten geeft.

Om maar een voorbeeld te geven: toen ik als ondernemer kritischer werd op opdrachten die ik wel/niet aannam, zei ik vaak “Sorry, ik richt me op dit moment meer op X en Y” als iemand met een opdracht kwam die niet helemaal in mijn straatje paste. Dat klopte ook. Maar dan hadden we vervolgens een gesprek over of deze opdracht niet misschien ook onder X en Y kon vallen. Dan moest ik opnieuw bedenken hoe ik me dáár weer uit kon redden.

Echt, zeg de waarheid. Dat bespaart je ellende. Zeg gewoon “Sorry, dat past nu niet!”, “Nee, dat is niet zo mijn ding!” of “Dat is niet iets wat ik doe”. Gooi er niet een heel arsenaal aan argumenten tegenaan. Houd de “Sorry” voor je als die niet nodig is. En kom zeker niet met smoesjes, want die kunnen zomaar tegen je gaan werken.

6. Kom er later op terug (als je eerste reactie onhandig was)

Was je eerste reactie niet de handigste? Geen probleem! Vaak is er wel een weg terug. Ook als je 3 weken geleden ‘Ja’ hebt gezegd op een filmavond, mag je daar de avond van tevoren anders over denken als je met een totaal energiegebrek en totale lamlendigheid op de bank ligt. Of als je gewoon een rotweek had en in niets anders zin hebt dan je vrienden Ben & Jerry in een kilo-emmer bij jou thuis op de bank.

Voel de vrijheid om er later anders over te denken en dat terug te geven aan de ander. Doe dat natuurlijk wel het liefst op tijd. Als je 1 uur van tevoren afzegt, wordt dat je meestal niet in dank afgenomen. Maar het zal zeker geen big deal zijn als je bijvoorbeeld dezelfde middag nog tegen je schoonmoeder zegt: “Ik weet dat ik had toegezegd om de 7 gangen voor het diner op me te nemen, maar dat is toch wat te veel van het goede. Is het goed als ik 3 gangen doe?”. Dan komen jullie vast tot een plan B.

7. Reflecteer op situaties waarin je jezelf wegcijferde

Bij dit artikel kan ik je helaas geen “Als je deze tips volgt, cijfer jij jezelf nooit meer weg”-garantie geven. Ikzelf ga er ook regelmatig de mist mee in. En stoppen met pleasen is nu eenmaal een vallen-en-opstaan-ding. Dezelfde fout nog eens en nog eens maken is dan ook niet erg. Als je er maar van probeert te leren.

Zelf reflecteer ik elke avond op wat die dag goed ging en wat ik liever anders had gezien. Dat zijn dan situaties waarin ik over mijn grenzen ging of meer van mezelf vroeg dan wat haalbaar was. In zulke situaties vraag ik me altijd een paar dingen af:

• Hoe ben ik in die situatie terechtgekomen of waarom maakte ik deze keuze?
• Had het ook anders gekund?
• En zo ja, hoe had ik het anders kunnen aanpakken?
• Wat leer ik hiervan voor een volgende keer?

Daarbij probeer ik mezelf nooit af te rekenen op mijn “fouten”. Die maken we tenslotte allemaal. En daar ben je vaak al genoeg voor gestraft door oververmoeid, overprikkeld of gefrustreerd de dag af te sluiten. Wél kun je jezelf die fout vergeven en er een les uit trekken of zelfs een actieplan voor bedenken. Dan gebeurde het niet voor niets.

Lees ook: Leren nee zeggen? Zelfs als pleaser kun je het! (9 tips). 

8. Projecteer het verleden niet op het nu

Herken je dat je soms ervaringen uit het verleden op het nu projecteert? Er is bijvoorbeeld ooit een oud-collega boos op je geworden toen je niet aan haar wensen voldeed, waardoor je daar nu in andere werksettings ook bang voor bent. Of je hebt ooit ervaren dat iemand jou “lastig” vond wanneer je je wensen aangaf, dus durf je dat niet nog eens te doen.

Maar weet dat elke situatie anders is. Je hebt nu waarschijnlijk met andere mensen te maken. De setting is anders. Jij bent een andere (oudere en wijzere) versie van jezelf. Dat pleasen je in die vroegere situatie had geholpen, betekent niet dat je dat patroon nu weer moet aangaan. Dat je af en toe stomme reacties krijgt als je jouw mening geeft, betekent niet dat dit altijd gebeurt.

Juist als je slechte ervaringen hebt met voor jezelf opkomen, is het belangrijk om het te blijven doen. Alleen als je het nog eens probeert, kun je ervaren dat er nu in deze situatie waarschijnlijk helemaal niets vreemds gebeurt als jij je mening geeft.

Heb jij weleens de neiging jezelf weg te cijferen?