Voor rouw bestaat geen handleiding. Er is geen boek waarin stap voor stap staat uitgelegd hoe je van fase naar fase gaat en met welke gouden tips je zo snel mogelijk weer de oude bent. En als dat boek al bestaat, dan is maar de vraag of die werkt-altijd-tips wel echt op jou te copy-pasten zijn, en of er zoiets bestaat als “de oude weer zijn” De afgelopen 1,5 jaar verloor ik meerdere dierbaren en ontdekte ik steeds weer: rouw is altijd anders. We doen allemaal maar wat, maar het kan wel steun bieden om dát van elkaar te weten. Dit zijn 10 inzichten over omgaan met rouw waar ik veel uit haal. Misschien geven ze ook jou dat kleine beetje verzachting in een periode waarin je emoties alle kanten opgaan. 

Toen ik voor het eerst een dierbare verloor

Ik heb zelf tot mijn 26e nauwelijks met verlies en rouw te maken gehad, iets waar ik mezelf heel gelukkig mee mag prijzen. Maar de laatste 1,5 jaar verloren we meerdere mensen. Het meest dichtbij kwam het toen Barts moeder 1,5 jaar geleden op veel te jonge leeftijd overleed na een moeilijk ziekbed. Ik was verdrietig om Barts verdriet, maar had ook mijn eigen verdriet. Dat ging met name over de momenten die er niet meer met haar zullen zijn en dingen die ik haar niet meer kan zeggen.

Twee weken geleden verloor ik in twee dagen tijd mijn opa en oma. Twee dierbare mensen die 28 jaar een grote rol in mijn leven hebben gespeeld en aan wie ik miljoenen jeugdherinneringen heb. Die rouw was weer anders dan die om Barts moeder. Opa en oma hadden er de leeftijd voor; dat maakte het anders. Maar dat is alleen iets wat mijn ratio zegt; emotioneel is het gemis door alle herinneringen juist groot.

Rouw is bijzonder. Er bestaan boeken, podcasts en lezingen over. Maar je weet pas echt wat werkt als je het aan den lijve ondervindt. Daarom deel ik ook geen richtlijnen of tips, want ook ik heb jouw rouwhandboek helaas niet voor je in de kast staan (ik heb het mijne zelfs nog niet ontdekt). Maar misschien geven deze inzichten jou, net als mij, een steuntje in de rug. Bijvoorbeeld op al die momenten dat je googelt naar ‘omgaan met rouw’ omdat je je afvraagt hoe lang het duurt dat jij je zo voelt.

Het komt goed. Echt. Op jouw tempo, op jouw manier en met altijd meer liefde om je heen dan je ooit kunt vermoeden. Ik ben het ook allemaal maar aan het ervaren. Misschien herken je iets van mijn 10 inzichten hieronder of haal je er steun uit. Want één ding is een feit: je bent niet alleen.

1. Omgaan met rouw doe je op jouw manier

Niemand voelt beter aan wat goed is voor jou dan jijzelf. Er is niets mis mee als je na een dag alweer aan het werk bent. Net zo min is er iets mis mee als dat je veel meer tijd kost. Je volgt jouw tempo, voelt zelf aan wat voor jou de beste therapie is en mag daarin je eigen keuzes maken. Laat los wat anderen ervan vinden als jij “te snel weer werkt” of juist “wel heel veel tijd nodig hebt”. Rouw kent geen tempo, ook geen handleiding. Alles wat mensen over je oordelen, is vanuit hun ervaring gesproken. Maar hoe hard ze ook hun best doen, zelfs de meest empathische persoon kan niet beter weten dan jijzelf wat voor jou de beste manier is om het te verwerken. 

2. Rouw komt soms op de vreemdste momenten opzetten

Zo ervaar ik dat, en ik ben er maar vrede mee gaan hebben. Dan denk je naar de tandarts te gaan – niets bijzonders aan, zou je denken – maar besef je plots dat dat twee straten bij opa en oma vandaan is, en wordt zo’n periodieke controle opeens een tranendal. Ik blijf het bijzonder vinden dat ik het droog kan houden bij de meest zielige tranentrekker op tv waarin je elk detail van iemands ziekbed zit, terwijl ik dan wel geëmotioneerd binnenloop bij de tandarts. Da’s blijkbaar wat rouw met je doet.

Accepteer het en laat je emoties er maar zijn. Er is niets mis mee als dingen je raken waarbij een ander zich misschien afvraagt waar die betraande wangen nu precies vandaan komen. En andersom is het ook helemaal prima als je niet verdrietig wordt om iets wat een ander dan weer juist wel als iets heftig emotioneels ziet.

3. Herinneringen zijn soms de mooie keerzijde van verlies

Het verliezen van mijn opa en oma is tegelijkertijd intens verdrietig én een razendsnelle tijdreis terug naar mijn jeugd waarbij ik mijn ogen uitkijk onderweg. Er komen opeens weer herinneringen bovendrijven aan dé vrieskist van opa en oma (het walhalla uit mijn kindertijd), waar ik nooit meer zo bij stilstond. En allerlei andere op dat moment haast onbenullige momenten krijgen opeens een heel speciale waarde.

Om nog maar te zwijgen over de honderden foto’s die voorbijkwamen en die me deden beseffen hoe rijk ik ben met alle herinneringen die ik heb. Het voelde dan ook toepasselijk om de speech bij opa en oma te beginnen met deze zin “Op de momenten dat mijn hart in tienduizend stukjes uit elkaar lag, waren het de miljoenen herinneringen die hielpen om ze weer aan elkaar te lijmen.” Herinneringen kunnen pijnlijk zijn, maar kunnen ook juist de pijn verzachten.

4. Je mag ook tijdens rouw blij zijn als je dat zo voelt

Hoeft niet, mag wel. Je hoeft niet in een hoekje op de bank te huilen als dat niet is wat jij van binnen voelt. Ook niet als anderen mensen blijkbaar verwachten dat je er zo de hele tijd bij zit.

Terwijl ik soms een traantje laat om het gemis, zijn er ook heel veel momenten waarop ik gewoon blij word van lekkere ontbijtjes, mooie wandelingen en bloeiende bomen. Ik weet nog dat ik me na het overlijden van Barts moeder haast schuldig voelde als ik om iets heel kleins glunderde van oor tot oor, terwijl er zoiets ergs was gebeurd. Maar inmiddels weet ik: alle emoties kunnen door elkaar lopen. Gelukkig maar! En als je een moment juist zielsgelukkig bent, mag dat ook. Dat zou jouw lieve dierbare op een wolkje ergens in de lucht vast ook alleen maar een glimlach bezorgen. 

5. Je bent nooit alleen

Zelfs al voelt het alsof je in je eentje veel moet dragen, er zijn altijd meer lieve mensen die je aan je denken dan je ooit kunt beseffen. Ook zonder dat er iemand naast je op de bank zit of met je aan de telefoon hangt, kun je je gesteund voelen. Weet dat je omgeving met je meeleeft. Soms zelfs mensen uit onverwachte hoek. En als jij dat nodig hebt, dan is die arm om je heen of het hart onder de riem maar een belletje van je vandaan.

Twijfel niet, maar vraag om de schouder om op te huilen, de leuke afleiding of de stille arm om je heen zodra jij dat nodig hebt. Mijn ervaring is dat anderen het alleen maar fijn vinden als je zelf aangeeft dat je hun schouder kunt gebruiken.

6. Liefde stopt niet waar het leven eindigt

Die zin stond heel toepasselijk op de zakdoekverpakkingen die tijdens de uitvaart van opa en oma werden uitgedeeld. En zo voel ik het ook echt. Oma mag dan niet meer in huis rondlopen om de orchideeën water te geven en gezellig te kletsen. En opa is er niet meer om verhalen over vroeger te vertellen. Maar hun liefde is misschien wel voelbaarder dan ooit.

Toen Barts moeder overleed, was dat voor mij het eerste overlijden van een dierbare. Ik merkte toen dat verlies ook betekent dat iemand er op een bepaalde manier juist altijd voor je is. In gedachten, in herinneringen, in je hart. En dat die persoon een heel klein beetje terug is als je maar hard genoeg aan iemand denkt of voelt hoe het was met diegene samen.

Tuurlijk is dat niet altijd voelbaar en is het gemis er ook. Maar de gedachte dat liefde verder gaat dan leven of dood, is iets wat mij troost biedt.

7. Er zijn geen richtlijnen voor wanneer je wel/niet mag rouwen

Verdriet en rouwgevoelens mogen er ook zijn als iemand overlijdt die je nog niet jaren kende. Nu ik zelf een aantal mensen ben verloren, valt het me soms op hoe snel omstanders eroverheen kunnen stappen. Is iemand al wat ouder, dan is het al snel “Ze was oud; dan was het ook wel tijd om te gaan.” Was iemand geen familie, maar eerder een kennis? Dan kun je er vreemd op aangekeken worden als je toch veel verdriet erover hebt. Toen ik als 14-jarige mijn kat verloor, liet ik daar ook soms een half jaar later nog een traan om. Elke avond keek ik naar de sterren omdat het voelde dat hij daar was. Iemand die nooit met huisdieren is opgegroeid, vindt dat misschien maar overdreven.

Maar dat soort gedachten heb ik naast me neergelegd. Je mag om iedereen en alles rouwen om wie jij verdriet hebt. Daarvoor maakt het niet uit wie er is overleden, hoe oud diegene was en hoe vaak je wel of niet langskwam.

8. Kleine dingen bieden de grootste troost

Als ik een keer verdrietig ben, dan zijn het vaak de mooie, kleine dingen waar ik troost uit haal in het omgaan met rouw. Dan ga ik wandelen en kijk ik naar de bloemen die nog steeds bloeien. De natuur gaat altijd door, wat er ook gebeurt, en die gedachte op zich is soms blijkbaar al genoeg om de tranen te deppen. Verder probeer ik meer dan ooit te kijken naar alle kleine dingen die fijn zijn. Roeren in een pan met chocolade-havermout, bladeren door foto’s, tegen Bart aankruipen op de bank genieten van de leuke mijlpalen die mensen om me heen beleven. Ik probeer ze allemaal in mijn grijze massa op te slaan of pen ze neer in een dankbaarheidslijstje.

Als je verdrietig bent, is vrolijk zijn misschien te veel van het goede. Maar je kunt wel dankbaar zijn voor de kleine dingen. Die ene mooie gedachte, dat lieve appje of gewoon het feit dat je jezelf bij elkaar wist te rapen vandaag en tóch een voet naast je bed wist te zetten. Koester die dingen, en haal er de troost uit die jij nodig hebt om deze dag goed door te komen. 

9. Niets is gek bij omgaan met rouw

Dat ben ik vooral de laatste weken gaan inzien. Soms bedenk ik me spontaan iets wat mij zou helpen bij omgaan met rouw. Een kaarsje aansteken, een foto van oma op een prominente plek zetten, langs hun lege huis rijden, praten tegen een foto, of een kettinkje laten maken. Ik ben van nature iemand met de vervelende neiging om van alles te overanalyseren. Is het niet gek als ik…? Zou ik dat nou wel doen?

In rouw probeer ik mezelf alles te gunnen waar ik behoefte aan heb. Zo stond ik stroopwafelmuffins te maken, omdat dat me aan opa en oma deed denken. Ik zette de dag na hun overlijden de allervrolijkste YouTube-video op, omdat ik dat leuk vond. En ik ging een dag later naar een babyshower omdat dat voor mij eerder symbolisch (na een levenseinde komt ook nieuw leven) dan moeilijk en confronterend was. Voor een ander kan dat totaal anders zijn. Ga af op jouw behoeften. Hoe vreemd of uniek die ook mogen zijn – ze zijn belangrijk en je mag ernaar luisteren. 

10. Zorg goed voor jezelf

De wereld gaat door. Andere mensen gaan ook door. Dat vind ik persoonlijk een fijne troost. Wat is het fijn dat er ook kinderen worden geboren, dat de bloesem gewoon bloeit en dat er nog steeds leuke dingen gebeuren. Dat geeft me een fijn gevoel. Maar weet ook dat je op de rem mag trappen als de trein voor jou te hard doordendert. Dat jij de koppeling in zijn achteruit mag zetten als je gaandeweg merkt dat het allemaal te veel is.

Neem de tijd om het te verwerken – precies zoveel tijd als jij nodig hebt. Zeg ‘nee’ tegen een afspraak waar je hoofd niet naar staat, maar geef het ook aan als je juist meer van iets zou willen. Pak rust als je batterij leeg is, ga wat eerder weg op een verjaardag als het te veel is. En zeg het ook als je juist even klaar bent met praten over rouw en toe bent aan iets vrolijkers. Niemand kan zo goed tegemoetkomen aan jouw behoeften als jijzelf. Dus zorg voor jou in het omgaan met rouw – zo goed als je maar kunt. 

Heb jij nog een waardevol inzicht over omgaan met rouw?