Zonder woorden zit ik achter mijn scherm. Normaal weet ik moeiteloos een brij aan woorden in WordPress te krijgen via mijn toetsenbord. Maar dit keer is het stil in mijn hoofd. Deze week is er één waarin mijn hart soms in tienduizend stukjes uit elkaar lag, en het op andere momenten de herinneringen waren die al die stukjes weer aan elkaar lijmden. Omdat schrijven mijn fijnste therapie is, besloot ik in de wilde weg woorden op papier te zetten. Misschien ongestructureerd, maar dat past. De korte samenvatting: dag lieve opa en oma, rust zacht. Voor altijd samen, maar niet meer op aarde.
Let op: heb je zelf veel verdriet om een dierbare, zit je midden in de rouw of kun je om een andere reden verdrietig nieuws nu niet gebruiken? Sla dit artikel dan over. Ik schrijf dit om mijn gedachten een plekje te geven, maar het is helemaal oké als het voor jou te veel is om verder te lezen. Ga na wat voor jou goed voelt – dát is wat telt.
Dankbaar
Hoe vaak ik mezelf wel niet in mijn handjes heb geknepen dat ik op mijn 28e nog vier opa’s en oma’s had. Van alle dingen waar ik dankbaar voor ben, staat dat ene ding zonder twijfel met een dikke, vette gele markering bovenaan op mijn lijstje.
Ik heb alles meegemaakt met mijn lieve opa’s en oma’s. Toen ik als kale baby met bolle wangetjes nieuwsgierig vanuit oma’s box naar het plafond keek, toen ik later als kleuter grinnikend vol trots een soort-van-handstand voordeed aan oma, toen ik als puber soms mokkend (je moet die chagrijnige-puber-rol toch serieus nemen!) op zondagmiddag bij hen zat, maar ook nu ik als 28-jarige mijn eigen leven heb opgebouwd. Alles hebben ze meegemaakt. Ik kan niet in woorden uitdrukken hoe intens dankbaar ik daarvoor ben.
“Je hoeft niet te huilen, lieverd”
Niemand leeft voor altijd. Dat wist ik ook wel. Maar ik wilde er niet over nadenken dat mijn opa en oma er ooit niet meer zouden zijn. Te pijnlijk om dat voor me te zien. Toch kwam dat moment kort geleden pijnlijk dichtbij. We zagen met tranen in de ogen toe hoe oma in maar drie/vier weken tijd van een kwieke, altijd eigenwijze en alles-zelf-doende (of althans, dat proberende) vrouw veranderde in iemand die met veel pijn op bed lag. Ze had al een slecht hart. Pure ouderdom was de oorzaak. Maar nu begaven ook haar nieren en darmen het.
“Nee, oma, ik wil niet dat u er niet meer bent!”, wilde ik het liefst uitroepen als ik eraan dacht. Maar ik zei haar dat het goed was en dat ze mocht gaan. “Je moet niet huilen, lieverd. Opa en ik hebben een goed leven gehad”, fluisterde me in, met haar zo kenmerkende altijd lieve stem, toen ik mijn tranen niet kon inhouden. Afgelopen week bezocht ik haar meerdere keren. Soms praatten we, soms streelde ik alleen over haar arm. Elk moment is me immens dierbaar.
Dag opa, tot de volgende keer!
“Ga je ook bij opa langs?”, vroeg oma me nog. Opa zat sinds een paar maanden in het verzorgingstehuis en uiteraard vond oma het vreselijk om hem nu te moeten missen. Andersom had opa het ook heel moeilijk om zijn grote liefde niet meer steeds om zich heen te hebben. Ik knikte naar haar. “Tuurlijk oma, dat ga ik doen!”.
Voor mijn opa, die dement was en pas net zijn vertrouwde huis had verruild voor een verzorgingstehuis, zal niets zo pijnlijk zijn als weten dat het met zijn vrouw niet goed gaat en er niet naartoe kunnen. (Ter info: omdat hij daar net woonde en dagelijks aangaf dat hij naar huis wilde, werd ons geadviseerd hem niet onnodig naar huis te laten gaan. Dat zou te verwarrend en emotioneel zijn. Bij hoge uitzondering mochten we hem wel woensdag meenemen om afscheid van oma te nemen; dat wilden wij als familie ook heel graag.)
Zijn verdriet en onrust waren immens. En dus ging ik bij opa langs. Althans, ik twijfelde nog die dinsdagavond. Ik had al een hectische dag achter de rug. Zou ik dan wel nu langsgaan? Donderdag kwam misschien beter uit. Maar toch ging ik dinsdag.
Opa was verrast om me te zien. Hij huilde, vroeg naar oma, maar lachte soms ook met me. Ik liet nog foto’s zien van de kat, we keken naar André Rieu (de video die voor een mede-bewoner eeuwig op repeat staat, zo legde een verpleegkundige me uit) en ik aaide hem over zijn been die keren dat hij weer geschrokken naar oma vroeg. Hij sprak nog drie minuten over de telefoon met oma, begon te huilen en wenste haar welterusten. Ik streelde hem eindeloos over zijn been. Ik lachte nog om hem toen hij zei “Zijn al die anderen al slapen? Het is pas kwart over acht. Ik ga nog niet, hoor!”.
Ik zei hem dat het goed kwam, dat hij morgen oma zou zien (wat dus ook zo was) en dat ik van hem hield. Ik zwaaide en beloofde snel terug te komen. De verpleegster zei dat hij vanavond relatief rustig was, en ik ging met een oké gevoel naar huis.
Als liefde groter is dan leven
En toen, de volgende dag ging mijn telefoon. Mijn moeder. “Oh nee, oma is dood!”, schoot er direct door mijn hoofd. Tranen schoten direct in mijn ogen toen ze wat anders zei: “Opa is vanochtend overleden.” Hij had een hartstilstand gekregen. Ik was de laatste die hem nog had gezien.
Er schoot van alles door mijn hoofd. Dat ik zo blij was dat ik gisteren in plaats van donderdag was gegaan. De herinneringen aan vroeger die hij vaker dan ooit deelde. Maar ook verdriet. Want waarom had het niet zo mogen zijn dat hij oma nog mocht zien?
Zijn liefde en zorgen om oma waren hem te veel geworden. Hij had het afscheid van oma waarschijnlijk niet aangekund, en dus won de liefde van het leven. Dat is de gedachte waar ik me aan vasthoud, en de gedachte die mij troost biedt. Maar jeetje, wat ga ik hem missen!
Rust zacht, lieve opa!
Opa was die grapjas. Die mooie man in wiens schoenen (maat 46) ik als negenjarige gillend van het lachen rondliep. Diegene die altijd op het puntje van de bank zat als er voetbal was. Die man die zijn hele dorp kende. Als ik ook maar een naam van iemand noemde, dan wist hij vaak wel wie de ouders of grootouders van diegene waren. Die man die kirde van het lachen met mijn nichtje als hij weer eens speelde met zijn kunstgebit. De lieve man die altijd en eeuwig een petje op had. Zo’n pet die alleen hem staat en die ik voor altijd als “opa-pet” zal zien. De man die bij kerstdiners altijd het liefst bolletjesvla at, zelfs al was Viënetta-ijs ook een optie. De man die puzzels van duizend stukjes wist op te lossen, en die altijd in was voor een praatje. Wie en waar je ook was.
De praatjes zijn er niet meer. De herinneringen blijven voor altijd. Lieve opa, dank u wel voor 28 jaar liefde, lachen en herinneringen! Ik zal u nooit vergeten.
De week van de panda-ogen
We belanden na opa’s overlijden met de familie in een rollercoaster. De uitvaart voor opa werd geregeld terwijl we ook afscheid namen van oma. Die dagen ben ik elke dag bij oma langsgegaan. Het voelde alsof er maar één ding was dat troost gaf: met mijn ouders, broertjes, ooms en tantes samen zijn. En er zijn voor oma, haar arm strelen en zeggen dat het goed zou komen.
Afscheid nemen is moeilijk en mooi tegelijk. Het is alsof in één week 28 jaar aan herinneringen voorbij is gekomen. Ik heb soms zo hard gelachen als ik maar kon over al het moois dat me te binnen schoot. Maar ik heb soms ook zo hard gehuild dat ik besloot om de mascara voortaan maar helemaal te laten zitten om pandaogen voor te zijn.
Deze week deed ik alles precies zoals dat goed voelde. Elke dag was ik in het huis van opa en oma. Soms ging ik er in de stromende regen om half tien ‘s avonds naartoe, gewoon omdat dat me rust gaf. Soms zocht ik juist afleiding door me uit te leven op mijn blog of op bloesemfotografie. Ik werkte gewoon, ik blogde gewoon, maar stond het mezelf ook toe om soms met een tissue in mijn hand de mascaravlekken weg te vegen en nieuwe te laten ontstaan.
Rust zag, lieve oma!
Twee dagen na opa blies oma haar laatste adem uit. Het was goed zo. Ze is vredig ingeslapen, had geen pijn meer en wist dat ze weer voor altijd bij opa zou zijn. Maar wat heeft de wereld ook aan haar een mooi mens verloren. Ik kan niet in woorden uitdrukken hoe bijzonder zij voor me was. Haar liefde en warmte waren oneindig, zelfs tot het allerlaatste moment. Ze stelde anderen altijd boven zichzelf, was creatiever dan wie dan ook en kon werkelijk alles wat ook maar naar creativiteit neigde: kaarten maken, schilderen, tuinieren.
Bij haar stond de vensterbank altijd vol orchideeën. Zelfs zonder Google kon ze elke onmogelijke plant levend houden. Ik herinner me haar als heerlijk eigenwijs (een eigenschap die ik volgens Bart van haar heb) en ook ontzettend wijs. In elk gesprek dat ik met haar had, zat wel ergens een levensles in verstopt.
Die lessen zullen er voor altijd zijn, de duizenden herinneringen en de gedachte van haar warme glimlach ook. Oma, ik zal u nooit vergeten.
Voor altijd samen
Dat opa en oma bijna samen zijn gegaan, is tegelijkertijd het meest bijzondere en ook een van de verdrietigste dingen die ik heb meegemaakt. Het is heel passend en bijzonder dat ze elkaar niet lang hoefden te missen, en dat hun liefde zo groot was dat ze elkaar achterna zijn gegaan. Het voelt als een Hollywood-dramafilm waar je als kijker een traantje bij laat. Maar nu zit ik er echt in, en heeft dat traantje plaatsgemaakt voor hele watervallen. Het is mooi dat ze voor eeuwig samen zijn, maar het is ook verdrietig om twee zulke dierbare mensen in één klap te moeten missen.
Tegelijkertijd is er nog steeds de dankbaarheid. Ik realiseer me heel goed dat het niet vanzelfsprekend is dat je je opa en oma zo lang mag meemaken. En dat ik zoveel miljoenen dierbare herinneringen aan hen kon opbouwen. Ik heb een harde schijf met duizenden foto’s en in alles wat ik denk en vertel zijn opa en oma ergens verweven. In die zin zullen ze er altijd zijn.
Woensdag gaan we hen samen begraven. Precies zoals zij dat hadden gewild! Ik ga een stukje voordragen over alle dierbare herinneringen die ik aan heb heb. Want jeetje, wat zijn dat er veel! En wat bieden die, tussen de tranen door, ontzettend veel troost ♥
En dan de vraag der vragen:
Tips voor écht waterproof mascara, iemand? Op basis van een zeer uitgebreide test deze week concludeer ik dat de mijne niet aan dat label voldoet 😉
Je kreeg me vanmorgen om 6 uur al aan het huilen. Wat beschrijf je dit mooi en lief! Ik wil je van mijn kant heel veel sterkte wensen de komende tijd!
Gecondoleerd met dit grote verlies. Wat heb je het prachtig verwoord, ik werd er ook emotioneel van tijdens het lezen. Ik wil jou en je familie heel veel sterkte wensen xx
Heel lief, dank je wel <3
Lieve Romy, Tranen over mijn wangen wat prachtig beschreven. Gecondoleerd en heel veel sterkte de komende week en maanden! Wat betreft je vraag: Door omstandigheden ook meer gehuild dan mij lief is de laatste weken. Chanel le Volume waterproof.
Dank je wel nog voor je lieve reactie <3 Doet me goed!
En ook voor jou natuurlijk veel sterkte met de moeilijke dingen die jou aan het huilen maken.
Lieve Romy, gecondoleerd, en vooral heel veel sterkte. Zo veel mensen die jij de al hebt moeten missen… en natuurlijk heel veel sterkte komende woensdag. Mijn tip: géén mascara… En je hebt dit stuk zo mooi geschreven. En fijn dat noch je opa noch je oma hun levenspartner lang hebben moeten missen. Heel veel sterkte!
Wat is dit verdrietig en ontroerend, Romy. Een prachtig eerbetoon, je hebt het zo mooi opgeschreven. Heel veel sterkte en een dikke knuffel!
Ik heb het inderdaad even bij de inleiding gehouden, maar ik wil je wel heel veel sterkte wensen.
Gecondoleerd en heel veel sterkte voor jou en je naasten. De herinneringen zul je altijd met je meedragen. Wat een prachtig geschreven stuk.
Gecondoleerd met het grote verlies….Sterkte!
Gewoon even geen mascara voor een paar daagjes is ook niet erg …
Gecondoleerd, sterke met het dubbele verlies. Wat je ook voelt, en wat je ook doet en welke gedachten er door je heen gaan: het is allemaal normaal. Er is geen draaiboek over hoe je je moet voelen of gedragen. Laat een gedeelte gewoon over je heenkomen, en sta andere ook toe om je te troosten en te helpen. Hoe erg het ook is om iemand te verliezen, je kunt er een mooie draai aan geven door dichter te komen staan bij de mensen waar je om geeft. Geloof me, er komt ook echt iets moois uit.
Eén ding weet ik zeker: opa’s en oma’s zijn geweldig en blijven je hele leven bij je. Zelfs mijn vader had het in zijn laatste weken nóg over zijn geweldige oma, zoveel indruk had zij op hem gemaakt in zijn jonge jaren. En mijn oma zie ik elke dag, want haar portretfoto hangt in onze hal.
Laat het verdriet maar door je hart razen, wees maar boos op de tijd die vooruit gaat en berust dan in de herinneringen die je kunt koesteren. Sterkte.
Lieve Romy, wat een ontzettend verdrietige week heb je achter de rug. Knap hoe onroerend je dit stukje geschreven hebt. Ik leef met je mee en wens jou en je familie woensdag een mooi afscheid van oma en opa toe.
Wat een verdrietige week heb je gehad Romy, heel veel sterkte voor jou en je familie.
Ach lieve Romy, wat ontzettend verdrietig… Gecondoleerd met dit verlies. Heel mooi geschreven, ik word er emotioneel van. Wat kan je terug kijken naar de mooie tijden samen die je hebt gehad met jouw opa en ons en wat een mooie herinneringen heb je! Ik zou geen mascara dragen tijdens de begrafenis.
*oma
Ach nee toch, opeens afscheid moeten nemen van allebei… Voor jullie dubbel zo zwaar, maar voor opa en oma ergens heel mooi natuurlijk. Heel veel sterkte, lieve Romy, je hebt een prachtig eerbetoon aan ze allebei gebracht hier!
Lieve Romy,
Wat een prachtig stuk heb je weer geschreven! We slaan ons hier met zijn allen doorheen. En onze deur staat wagenwijd open voor jullie!
Veel liefs en een dikke knuffel
Dank je wel nog voor je lieve reactie <3 En natuurlijk geheel wederzijds: jullie zijn altijd welkom. En het is ontzettend fijn en troostend om hier met z'n allen in te staan!
Gecondoleerd met dit grote verlies. De liefde voor elkaar heeft ze snel weer samengebracht en dat is toch een mooie troostgedachte aan dit mooie echtpaar.
De liefde voor hen is te voelen in je mooi geschreven tekst en maakt emoties los bij je lezers, inclusief bij mij. Een heel mooi eerbetoon aan je opa en oma.
Heel veel sterkte toegewenst voor jou, Bart en je familie bij het verwerken van dit verlies.
*en voor je mascara tip, gewoon lekker zonder gaan 🙂
Bedankt voor je lieve bericht <3
Wat voel ik de liefde voor je grootouders uit deze prachtig geschreven ode aan hen…
Heftig en verdrietig, dat je op zo’n korte tijd van beide afscheid moest nemen, maar inderdaad voor hen goed dat de een niet lang zonder de ander heeft gemoeten…
Gecondoleerd, en heel veel sterkte gewenst.
Nu zal de pijn overheersen, maar dan zal je merken dat ze nooit echt weg zijn: ze zitten in jou, en je zal ze tegenkomen in mooie herinneringen, in veel van de dingen die je doet,… <3
Wat zeg je dat laatste prachtig! Dat is ook de gedachte waar ik me aan vasthoud en die mij heel veel steun geeft. Inderdaad, in zekere zin is iemand er na zijn dood juist overal nog meer bij dan ooit. In je herinneringen, in je gevoel en in alles wat je doet. Dat is een mooi en troostend besef <3
Romy, met veel plezier lees ik altijd je blogs ook al reageer ik zelden. Maar dit was anders. Ik had tranen in mijn ogen omdat je precies beschrijft wat ik zelf had met mijn ouders.
Gisteren (zondag) was het precies een jaar geleden dat mijn moeder is overleden. Mijn vader was ik jaren geleden al kwijtgeraakt. Ik was haar mantelzorger en de laatste maanden voor haar overlijden waren ziekenhuis bezoeken ons niet vreemd. Ik ben altijd heel close geweest met mijn ouders en bij de laatste verblijf in het ziekenhuis stond ik erop dat ik bij haar bleef of de dokters het hier nu wel of niet mee eens waren. Ik sliep in haar ziekenhuiskamer. Ik heb haar einde dus van heel dichtbij meegemaakt. En nu na een jaar voelt het nog steeds als de dag van gisteren. Ik kan haar niet meer opbellen, niet meer een knuffel, zoen op haar wang geven en vertellen hoeveel ik van haar hield wat ik iedere dag heb gedaan. Ik heb dus geen “had ik maar” spijt maar wel dat ik haar enorm mis en heel egoistisch haar graag nog langer hier gehouden. Het was haar tijd om te gaan en net als jou klamp ik mij vast aan herinneringen aan haar en dat mijn ouders nu samen zijn.
Ik wens jou en je familie enorm veel sterkte met het verwerken van het verlies van deze 2 mooie mensen.
Schaam je je er vooral niet voor om op je eigen manier te rouwen en het voor jezelf een plekje te geven. Niemand die je moet dicteren hoe, hoelang en wat je moet doen om dit immense verdriet te verwerken. Doe wat juist voelt voor jou.
Dank je wel voor je mooie en lieve woorden! En ook voor jou ontzettend veel sterkte met dit heftige verlies! Wat prachtig dat je die laatste tijd zo bewust met je moeder hebt mogen meemaken. Maar tegelijkertijd snap ik heel goed dat je haar ondanks haar situatie zo graag nog langer bij je had gehouden. Neem alle tijd die je nodig hebt om dit te verwerken, soms de herinneringen te koesteren en soms vooral verdrietig te zijn <3
Wat een lief en respectvol eerbetoon aan je opa en oma. Heel veel sterkte!
O, en qua mascara: gewoon niet, werkt ’t beste;).
Je hebt deze ode aan je grootouders tegelijkertijd zo mooi en rauw neergezet. Iedereen die dit ooit leest zal weten hoe dierbaar deze mensen je waren en zijn. Ik wens je heel veel sterkte, liefde en kracht om dit zware verlies te verwerken. En heel veel tijd. Het zijn alle herinneringen die nu tegelijkertijd zo pijnlijk en troostend zijn. Dikke knuffels aan jou lieve Romy, neem je tijd ♥️
Lieve Romy,
Wat een prachtig stuk! De liefde voor je opa en oma spat er van af. Prachtig dat ze zo snel na elkaar zijn overleden, maar extra zwaar voor jullie als familie. Heel veel sterkte de komende tijd. En neem je tijd er voor.
Sterkte lieve Romy!
En wat schrijf je prachtig, zelfs als je het moeilijk hebt.
Ik vind het ontzettend ontroerend dat ze zo snel na elkaar gegaan zijn, iets wat in hoop ook mijn man en ik zullen mogen meemaken als het zover is. Maar dat maakt het voor de achterblijvende familie natuurlijk extra zwaar. Veel sterkte voor jullie allemaal! Geen mascara op je onderste wimpers doen. En je tranen deppen, niet wrijven. Maar huil vooral als je dat zo voelt vanbinnen, er is geen enkele reden om je in te houden.
Ontzettend verdrietig, maar ook ontzettend bijzonder dat je opa en oma zo vlak na elkaar zijn overleden. Mooi dat ze elkaar nu niet hoeven te missen en weer samenzijn.
Heel veel sterkte voor jou en je familie met dit grote verlies. ❤️
Gecondoleerd met het verlies van je opa en oma,
Koester de herinneringen en veel sterkte toegewenst voor jullie.
Wat heb je dat mooi geschreven Romy. Je zult het ongetwijfeld ook mooi kunnen verwoorden tijdens de afscheidsdienst op woensdag. Het is inderdaad een groot gemis, maar de mooie herinneringen blijven en we zullen ons er met zijn allen doorheen slaan.
Papa
Dank je wel nog papa, voor je prachtige en lieve berichtje! <3
Ah wat ontzettend heftig dat zowel je opa als oma zo kort achter elkaar zijn overleden 🙁 super mooi geschreven en de enige troostende gedachte is, denk ik, dat ze nu voor altijd samen zijn <3 heel veel sterkte voor jou en je familie!
De liefde voor opa en oma is in iedere zin voelbaar. Zo onwijs bijzonder dat ze zo kort achter elkaar zijn gegaan. Maar het gat wat ze achterlaten moet zo intens groot zijn.. hoop dat veel tijd met familie doorbrengen troost mag bieden. Dat is simpelweg het fijnste in deze tijd weet ik uit ervaring. En alleen op de bovenste wimper rand mascara doen wilt ook helpen, de onderste rand loopt toch alleen maar uit
Ik wil je vooral heel veel sterkte en kracht toewensen! Mooi dat je ga spreken op de uitvaart. Ze zullen ieder woord vast horen ❤️
Dank je wel nog voor je ontzettend lieve en prachtige woorden! <3
Ach lieverd, wat een gemis! Zoals ik al eerder schreef; ik hoop dat je wat troost put uit het feit dat ze maar korte tijd niet samen waren. Ik heb je stuk met tranen in mijn ogen gelezen, en 1 zin raakte me in het bijzonder ook: ‘Deze week deed ik alles precies zoals dat goed voelde’. ZO juist en ZO goed. Rouwen is een loodzwaar proces, er is geen handleiding voor. Het enige wat je kunt doen is je gevoelens en gedachten nemen zoals ze komen. Soms zul je er om kunnen lachen en soms kun je alleen maar huilen, huilen en nog meer huilen. En wat die goede waterproof mascara betreft; die is er niet. De beste mascara is dan geen mascara. Sterkte lieverd, voor jullie allemaal.
Dank je wel voor je prachtige en lieve reactie! <3 Ik ben ook zo blij dat ik die week van hun overlijden naar mezelf heb geluisterd. Dat ik die week kon doen wat ik nodig had, voelt nog steeds heel helpend in het hele proces.
Wat intens verdrietig om te lezen Romy! Ik wens jou en je familie heel erg veel sterkte toe :(.
Ik denk aan je, Romy. Wat een groot verlies!
Ik zou ook gewoon even geen mascara dragen, dat neemt dan even geen plek in in je hoofd.
Jeetje zeg, wat kan jij dingen mooi verwoorden……..
Sterkte met het verlies en verdriet
Aww Romy, wat ontzettend verdrietig… Wat een verlies, maar wat verwoord je het toch allemaal mooi. Ik kende je grootouders niet, maar ik kreeg toch een brok in mijn keel bij het lezen van je artikel. Hopelijk haal je er troost uit dat ze samen zijn heengegaan op een hele mooie leeftijd. Het is inderdaad net een verhaal uit een film, waarin twee geliefden vlak achter elkaar sterven, dan zijn ze in elk geval samen en dat lijkt me een fijne gedachten. Heel veel sterkte met dit verlies en verdriet, ook voor je familie. Wat naar om twee lieve en mooie personen te moeten missen. Heel veel kracht toegewenst en hopelijk kun je alle mooie herinneringen koesteren en er met een lach aan terugdenken.
Dank je wel voor je lieve reactie! <3
Gecondoleerd met het grote verlies van jouw Opa en Oma. Wat ontzettend verdrietig en heftig. De enige troostvolle gedachte is dat zij weer samen zijn, wat zo groot is hun liefde voor elkaar. Zij hoeven elkaar nooit meer te missen. Voor jou en jouw familie: Mogen alle fijne herinneringen aan jouw opa en oma jullie de kracht geven om dit grote verdriet en gemis te dragen.
Dank je wel voor je lieve bericht! <3