Van een coach leerde ik ooit de term “schaduwkanten”. Dit zijn de rauwe randjes aan jezelf die je liever niet open en bloot aan de buitenwereld toont. Dat kunnen negatieve eigenschappen zijn, maar ook behoeften waar je liever niet aan toegeeft of dingen die je onterecht veroordeelt. Denk aan angst, controlfreak-neigingen, gevoeligheid of schaamte over bepaalde gebeurtenissen. Het vervelende is dat die schaduwkanten je vaak juist in de weg gaan zitten als je ze diep wegstopt. Die schaduwkanten onder ogen komen én ze accepteren aan mezelf, heeft mij geholpen om liever naar mezelf te kijken. Daarom dit artikel over je schaduwkanten ontdekken én over jezelf ook met die kanten accepteren.

Wat zijn schaduwkanten?

Schaduwkanten zijn kanten van jezelf die je liever niet onder ogen wil komen. De term “schaduwkanten” komt van de Zwitserse psychiater Karl Jung. Het zijn de minder fijne kanten van jezelf die je liever zou wegmaken, maar die wel degelijk óók bij je horen. Of de kanten die je überhaupt niet van jezelf inziet (of niet naar boven wilt laten komen). Vaak laten we naar de buitenwereld toe het liefst de mooiste versie van onszelf zien. De schaduwkanten? Die stoppen we ergens weg of verbloemen we. Uit schaamte. Uit onwetendheid dat die kant er ook is. Of omdat je hebt geleerd dat die kanten je niet helpen om leuk en aardig gevonden te worden.

Schaduwkanten zijn vaak negatieve eigenschappen, zoals koppigheid, schaamte, een gevoel van superioriteit, ongeduldigheid of controledrang. Maar er kunnen ook positieve eigenschappen achter je schaduwkanten schuilgaan die je onterecht als negatief bent gaan zien. Je baalt bijvoorbeeld van je gevoeligheid, terwijl dat ook juist iets moois kan zijn.

Wees gerust: iedereen heeft schaduwkanten. Zelfs je ogenschijnlijk perfecte collega die altijd lief en behulpzaam overkomt, zal vast soms boos worden, jaloers zijn of worstelen met diepe schaamte over dingen.

Vaak willen we schaduwkanten verbloemen. Maar elke schaduwzijde heeft ook een positievere kant van de medaille. Doordat ik soms wat ongeduldig uit de hoek kan komen, ben ik bijvoorbeeld ook een echte go-getter. Ik heb niet snel last van uitstelgedrag en ga 100% voor mijn doelen. Dat is iets waar ik trots op ben en waar ik zonder gêne mee naar buiten treedt. Maar het ongeduldige kantje dat daar ook mee verbonden is? Daar ben ik dan weer minder trots op. Dát is een schaduwkant.

Hoe ontstaan schaduwkanten?

Een trekje of eigenschap wordt pas een schaduwkant als je het gaat verdoezelen en denkt dat het er niet mag zijn. Dat verbloemen kan allerlei redenen hebben. Vaak heb je ooit geleerd dat die kant van jou niet oké is. Dat je daarmee niet aan perfecte plaatjes voldoet of dat het niet in de cultuur past.

Dit zijn een paar mogelijke oorzaken van schaduwkanten:

• Eigenschappen werden vroeger afgekeurd, zelfs al waren ze niet per se negatief. Je hebt bijvoorbeeld vroeger geleerd dat huilen “zwak” is, waardoor je nu nauwelijks nog tranen laat. Of je kreeg op de basisschool te horen dat je zo aanwezig was en bent je daardoor meer op de vlakte gaan houden. De behoefte om gezien te worden is daardoor een schaduwkant geworden. Je doet alsof die behoefte er niet is.
• Eigenschappen worden in je cultuur niet geaccepteerd. Zo heb je als vrouw misschien (al is het onbewust) meegekregen dat je lief en zorgzaam moet zijn. Zo is er ook de uitspraak “Doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg!”, die er nogal ingebakken zit in onze cultuur. Vanuit dat motto is het soms lastig voor mensen om bijvoorbeeld openlijk trots te zijn op zichzelf of om op te vallen door iets anders dan anders te doen.
• Je hebt geleerd dat een bepaalde eigenschap niet handig is om te hebben. Je bent bijvoorbeeld van jezelf erg gevoelig, maar leerde op de basisschool dat de aandacht vooral uitging naar de hardste schreeuwers in de klas. Daarom heb je jezelf aangeleerd om je gevoelige kant er maar niet te veel te laten zijn. Of je was als kind regelmatig trots op jezelf, maar je juf noemde dat “arrogant”. Dus ben je gestopt met jezelf trots opstellen en houd je je meer op de achtergrond. Meer dan je diep van binnen zou willen.

Waarom zou je iets met je schaduwkant doen?

Bijna iedereen doet zijn best om die schaduwkanten te verhullen. Bewust of onbewust. Je wilt immers voor de buitenwereld overkomen als een leuk persoon. Die donkere kantjes helpen daar niet bij. Toch is het belangrijk om je schaduwkanten wél te kennen en ze ook toe te laten. Puur omdat je pas jezelf bent met ook die kanten erbij én omdat je pas aan jezelf kunt werken als je ook jouw mindere kanten onder ogen durft te komen.

Ik ben zelf zo’n negen-acht jaar geleden, tijdens mijn herstel van anorexia, veel bezig geweest met het thema ‘schaduwkanten’. Naar de buitenwereld toe wilde ik destijds overkomen als een lief, stil en bescheiden meisje. Alles wat niet in dat plaatje paste, stopte ik liever weg. Denk aan boosheid, trots op mezelf zijn, de behoefte om gezien te worden of meningen die ik niet durfde uit te spreken. Dat alles maakte me een afgestompte versie van mezelf en zorgde ervoor dat ik mezelf de hele tijd wegcijferde. Ondertussen zocht ik in veel sporten en weinig eten een manier om toch controle te hebben over mijn leven. Uiteraard was dat geen gezonde manier.

Je schaduwkanten omarmen helpt je om wél volledig jezelf te laten zien. Daarmee bedoel ik niet dat je op alles en iedereen boos wordt of je continu ongeduldig opstelt. Maar durf te zien dat jij die kanten ook hebt en daar ook, als dat een keer nodig is, iets mee mag doen.

Je bent niet áltijd lief en aardig, maar mag ook soms boos zijn als dat nodig is. Je kunt meestal bescheiden zijn, maar ook soms trotsheid op jezelf uitspreken. En je kunt vaak stil zijn, maar soms ook het hoogste woord hebben. Het is niet óf het één óf het ander.

Je schaduwkanten er wél laten zijn is in mijn ogen om een paar redenen belangrijk:

• Je schaduwkanten zijn kanten waarin je je kunt ontwikkelen. Ze wijzen je op dingen waar je moeite mee hebt en waar je wellicht naar kunt kijken of iets mee kunt.
• Het kost bákken met energie als je steeds een perfecte, ongehavende versie van jezelf laat zien en zo hard mogelijk probeert om je minder perfecte kanten onderwater te drukken. Doodzonde!
• Door schaduwkanten te veroordelen, accepteer je jezelf niet volledig. Dat betekent vaak minder zelfvertrouwen, jezelf niet goed genoeg vinden of je anders voordoen dan je bent.
• Gevoelens die je onderdrukt, komen ooit naar boven. Als je bijvoorbeeld nooit boos wordt, dan stapelt het zich zo erg op dat er ooit wel een woedeaanval uitkomt. Vaak om niets ook nog. Door je frustratie op het moment zelf uit te spreken, wordt het geen enorme opgestapelde berg.
• Schaduwkanten zijn niet één en al duister en negatief. Er gaat vaak iets positiefs in verscholen. Boosheid betekent ook voor jezelf opkomen. Ongeduld betekent ook werk maken van je plannen. Die positieve kanten benut je niet volledig door je schaduwkanten te veroordelen.
• Schaduwwerk helpt je om je ideeën over negatieve kanten los te laten. Door de schaduwkanten wél toe te laten, kun je bijvoorbeeld ontdekken dat voor jezelf kiezen niet egoïstisch is (hooguit gezond egoïstisch). Of dat vertellen over moeilijke dingen in het leven je niet meteen zwaar op de hand maakt, maar gewoon een mens met gevoelens.
• Zolang je bepaalde kanten van jezelf wegstopt, ben je niet 100% heel. Ik leerde eens van een coach “Je moet niet 100% perfect willen zijn. Je moet 100% heel zijn”. Oftewel: elke kant van jezelf er kunnen laten zijn, ook de mindere kantjes, zonder meteen te denken dat die je een slecht persoon maken. Je kunt jezelf pas volledig accepteren als je ook oké bent met die kleine schaamtestukjes.

Hoe ontdek je je schaduwkanten?

Misschien poppen er zo al een paar schaduwkanten op die je hebt. Anders zijn dit een paar vragen die ik heb gebruikt om mijn schaduwkanten te ontdekken:

• Bedenk wat anderen jou vaak als advies geven. Denk aan “Goh, je mag best iets rustiger aan doen!” of “Wees eens iets liever voor jezelf” of “Zou je niet wat minder hard werken?” of “Probeer eens wat meer los te laten. Het hoeft allemaal niet zo perfect.” Grote kans dat daar een schaduwkant in zit. Welke eigenschap gaat daarachter verscholen waar je wellicht iets mee kunt?
• Wat vind jij negatieve eigenschappen van jezelf? Zeker als je er schaamte voor voelt, heb je kans dat in die negatieve eigenschappen een schaduwkant zit.
• Wat zijn in jouw ogen juist je positieve eigenschappen? Wat is het tegenovergestelde daarvan? Is dat een eigenschap die je in jouw ogen niet hebt? Of die je frustreert bij anderen? Misschien is het eigenlijk een eigenschap die ook wel in jou zit, maar waar je (nog) niets van wilt weten. (Ik ben bijvoorbeeld een harde werker. Lui zou ik mezelf niet noemen. Dat is ook een valkuil van mij. Ik zou mijn luiheid best wat meer mogen laten zien.)
• Voor welke dingen schaam je je van jezelf? Wat zijn dingen waarvan je denkt “Ik wil echt niet dat de buitenwereld dát over mij te weten komt”?
• Wat doe je alleen als je in je eentje bent omdat je er anderen liever niet mee lastigvalt? (Denk aan te laat naar bed gaan, impulsieve beslissingen nemen of huilen om iets kleins.)
• Welke belemmerende overtuigingen zitten jou regelmatig in de weg? Geloof je bijvoorbeeld dat je niet goed genoeg bent? Dat je hard moet werken voor je geld? Dat je altijd lief en aardig moet blijven? Ook daarin kunnen schaduwkanten zitten. Altijd de lieve vrede willen bewaren, kan bijvoorbeeld betekenen dat boosheid een schaduwzijde is.
• Welk gedrag veroordeel jij bij anderen? Vaak zit daarin een schaduwzijde. Stel: jij vindt mensen al snel lui als ze een hele week liggen te zonnebaden op vakantie. Dan heb je luiheid misschien in je schaduwkant gestopt. Jij vindt het zelf lastig om lui te zijn en bent daarom maar meestal druk bezig.

Hoe leer je die kanten van jezelf te accepteren?

Weten dat je, net als iedereen, schaduwkanten hebt én weten wat die zijn, is stap 1. Je hebt ze dan nog niet per se ook volledig geaccepteerd. Dat is een volgende lastige stap. Dit zijn 11 tips om je schaduwkanten te leren accepteren of er (op een liefdevolle manier) mee aan de slag te gaan:

1. Probeer minder te oordelen over dingen die je vervelend vindt aan anderen. Uit je oordelen over een ander komen vaak je eigen schaduwkanten naar boven. Als jij mensen vaak lui vindt, dan komt dat misschien doordat je jezelf allesbehalve een dag luilekkeren op zondag gunt. Probeer je oordeel over een luie vriend of partner vaker in te slikken. Dat kan je helpen om ook naar de luiheid in jou milder te kijken.
2. Ga na welke adviezen jij aan anderen geeft. Zeg jij regelmatig “Joh, wees eens lief voor jezelf. Doe wat rustiger aan!” tegen anderen, terwijl je zelf nog steeds honderd ballen tegelijk in de lucht probeert te houden? Vaak vinden we het makkelijker om anderen liefdevol advies te geven dan om datzelfde advies zelf op te volgen. Ga eens na welke tips jij vaak aan anderen geeft en of je daar zelf nog iets uit kunt halen.
3. Praat eens wél over iets waar je voor schaamt. Dat hoeft niet meteen je diepste geheim te zijn. Begin met iets kleins waarvan je je afvraagt of jij de enige bent die dat heeft. Neem een vriendin in vertrouwen of vertel er op een luchtige manier over bij vrienden. Grote kans dat je niet alleen bent! Delen over dingen kan helpen om de schaamte ervan af te halen en een schaduwkant er meer te laten zijn. (Ik heb me bijvoorbeeld lang geschaamd voor het feit dat ik heimwee heb en één weekje vakantie per jaar eigenlijk al genoeg vind. Toen ik er met anderen over ging praten, bleek dat ik echt niet de enige ben. Daardoor durf ik er nu meer open over te zijn.)
4. Leer jezelf helpende overtuigingen aan. Belemmerende overtuigingen zijn vaak tamelijk vastgeroest en zijn dus niet met één keer zuchten te verhelpen. Wel kun je er helpende overtuigingen tegenover zetten. Al geloof je niet direct in die tikkeltje overdreven positieve woorden, spreek ze toch hardop naar jezelf uit. Elke keer dat je denkt “Ik ben niet goed genoeg”, zeg je “Ik ben goed zoals ik ben”. En elke keer als door je hoofd schiet “Ik doe het ook nooit goed”, denk je “Het hoeft niet perfect. Ik doe het goed genoeg.” Dat kan helpen om schaduwkanten meer toe te laten.
5. Bekijk schaduwkanten minder zwart-wit. Probeer ook de positieve aspecten te zien van eigenschappen die misschien negatief lijken. Een tikkeltje arrogant zijn betekent ook veel zelfvertrouwen. Ongeduldigheid maakt je vaak een goaldigger die niet snel dingen uitstelt. Bovendien moet je beseffen dat je niet óf het één óf het ander bent. Je bent niet altijd ongeduldig of altijd geduldig. Je bent soms het één, soms het ander.
6. Probeer los te komen van oordelen van vroeger. Dat je schaduwkanten veroordeelt, komt vaak doordat je vroeger bepaalde dingen hebt geleerd. Je leerde je mond te houden, omdat de mening van je vijf broers er meer toedeed dan die van jou. Of je leerde om niet zo gevoelig te zijn omdat dat “voor watjes” zou zijn (wat het zéker niet is!). Of je leerde in een oude werkomgeving om vooral knetterhard te werken omdat je alleen zo de top bereikt, terwijl dat je meer slechts dan goeds heeft gebracht. Onderzoek welke overtuigingen jij door ervaringen in het verleden hebt meegekregen. Kijk of je dingen kunt doen die daar juist tegenin gaan, om de overtuigingen er zo van langs te geven.
7. Zie in wat je schaduwkanten je brengen. Of wat het weghouden ervan je kost. Wat zou het je opleveren als je wél je gevoeligheid laat zien? Wat kost het je als je nooit een traan durft te laten in gezelschap? Wat brengt het je als je een keer wél lui drie serie-afleveringen achter elkaar kijkt? En wat kost het je als je die bankligsessies continu verruilt voor nóg meer werken? Is het dan het proberen waard?
8. Geef vaker toe aan wat je diep van binnen voelt. Daarmee bedoel ik niet meteen extreme dingen als driedubbele woedeuitbarstingen naar je partner. Maar ik bedoel dat je niet te snel “Nee joh, dat kan echt niet!” denkt als je een bepaalde neiging voelt. Merk je dat een rotopmerking je erg raakt? Spreek het uit in plaats van je woede in te slikken. Voelt het goed om over iets persoonlijks te praten, terwijl je dat niet gewend bent? Vertel er voorzichtig iets over, hoe spannend ook.
9. Zie jezelf niet als een werkproject, maar ook zo al goed genoeg. Het gevaar van schaduwkanten ontdekken is dat je jezelf gaat zien als een werkproject. Maar nee, je hoeft niet al je negatieve sh*t opgelost te hebben om goed genoeg te zijn. Oké, het is goed om aan jezelf te werken en iets te doen met eigenschappen ]die je dwarszitten. Maar zie in je schaduwkanten groeikansen die je kúnt aangrijpen als jij daar tijd en ruimte voor voelt. Doe dat dan voor jezelf, omdat jij die behoefte voelt. Doe het niet vanuit de gedachte dat je nog “gefixt” moet worden.
10. Sta open voor jouw minder leuke kanten. We horen allemaal liever complimenten dan verbeterpuntjes. Het is fijner om trots op jezelf te zijn dan om te ontdekken dat je ergens nog wat in kunt leren. Sta er toch voor open om kanten van jezelf te ontdekken die je niet fantastisch vindt en kijk daar met een open blik naar. Ga op onderzoek uit naar waar ze vandaan komen of bekijk wat je ermee zou kunnen. Zonder jezelf er meteen een minder mens om te vinden.
11. Leer om dicht bij jezelf te blijven. Vraag niet standaard Jan en alleman om advies als je ergens over twijfelt. Zegt je onderbuikgevoel direct dat iets wel of niet een goed idee is? Luister ernaar in plaats van direct in allerlei rationele bezwaren verzeild te raken. En merk je dat sommige mensen in je omgeving je negatief beïnvloeden in hoe je je opstelt? Houd die mensen dan meer op afstand. Omring je met mensen bij wie je wél volledig jezelf kunt zijn en met wie je ook kunt praten over de mindere dingen. Dat maakt het leven luchtiger én de schaduwkanten minder zwaar.

Kende jij de term schaduwkanten al? Is er een schaduwzijde van jezelf die jij durft te delen?