Het gevoel dat je door de grond wilt zakken. Blosjes op je wangen cadeau krijgen. Of je mond houden omdat het voelt alsof alles wat eruit komt niet passend zou zijn op dit moment. Het zijn allemaal tekenen van schaamte. En ik ben vast niet de enige die soms een ‘Ik kan wel door de grond’-zakken gevoel heeft. Soms terecht, als ik een pan ben vergeten of de was te warm heb gezet. Maar meestal is het schaamte om niets. Om pukkeltjes die nu eenmaal bij je lijf horen, om zenuwtrekjes die je niet zomaar de kop in drukt of om hoe jij anders lijkt te zijn dan de rest. Dit zijn 7 dingen die mij (en jou misschien ook) helpen om je minder te schamen voor jezelf.

Steunkousen en spille-armen

Ik heb me vaak genoeg kapot geschaamd. Vooral om dingen die alle schaamte heus niet waard waren. Zo schrok ik me een hoedje toen ik op mijn 25e steunkousen aangemeten kreeg omdat mijn lymfesysteem niet op eigen houtje het vocht uit mijn voeten krijgt. Stond ik dan, als jonge single met afknellende en oerdegelijke kousen tot aan mijn knie. Zelfs ’s zomers trok ik er nog dikke panty’s overheen. Stel je voor dat iemand ook maar een randje van die dingen zou zien… Alhoewel ik me dan ook weer schaamde dat ik hartje zomer in een panty liep.

Maar ik schaamde me om meer. Ik schaamde me voor de combinatie van dikke knieën én spillenarmpjes. Ik schaamde me dat ik geen alcohol drink en daardoor voor mijn gevoel regelmatig op een feestje doorga voor suffe muts.

Ik schaamde me dat ik de enige was die ergens niet over kon meepraten, en dat ik met mijn zachte stemgeluid nooit boven de luide muziek op feestjes uitkom. En ook dat ik door mijn onhandigheid al drie keer op de huisartsenpost heb gezeten met de meest suffe huis-tuin-en-keuken-ongelukjes ooit (of zijn er meer mensen die hun vinger hebben opengeritst aan het lipje van een blik tomatenblokjes?).

Je schamen voor jezelf is deels handig (maar grotendeels ook niet)

En ja, het is soms nuttig om je voor jezelf te schamen. Het komt van oorsprong voort uit groepsgevoel. In de oertijd overleefde je het niet als jij niet goed in de groep lag. Dus wilde je niet buiten de boot vallen en in het plaatje passen; dan werd je in elk geval geen voer voor je soortgenoten. Ook al zijn kannibalen niet meer van nu, de behoefte om erbij te horen is nog altijd heel menselijk. We leren al van kinds af aan sociale en culturele normen aan. Schaamte wijst ons erop dat we daarvan afwijken. Of dat we afwijken van het ideaalbeeld dat we van onszelf hebben.

Schaamte is nuttig in die zin dat je dankzij schaamte niet luidkeels door een presentatie heen schreeuwt, niet met alleen een onderbroek aan naar een bruiloft gaat en dat het je ervan weerhoudt om de hele duo-popcornbak in je eentje op te eten waardoor je bioscoopgenoot met een knorrende maag achterblijft. Doordat je schaamte kunt ervaren, doe je al die dingen niet. Of misschien heb je als kind weleens tegen de caissière gezegd “Wat is dat voor pukkel op je neus?!”, om vervolgens op subtiele wijze van een volwassene te leren dat dat acties zijn om je voor te schamen en om dus niet in de herhaling te gooien.

Maar heel veel vormen van schaamte zijn ook onnodig. Ze weerhouden je ervan om jezelf volledig te omarmen voor wie je bent. Niet perfect, maar wel goed genoeg.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Romy Veul | vaak vrolijke blogger (@vakervrolijk)

Kameleongedrag

Als je je schaamt, houd je vaak allerlei kanten van jezelf voor jou alleen. Mensen zien niet je ware ‘ik’. Ze zien er alleen fracties van. Vaak de mooi opgepoetste delen. De blije versie van jou, ook al ben je op dit moment niet zo opgewekt. Of de zelfverzekerd ogende jou, zelfs al waait er op dit moment juist een complete storm van onzekerheid door je lijf.

Ik heb daar in het verleden veel last van gehad en omschreef mezelf weleens als een “kameleon”. In elk gezelschap paste ik me aan de mensen om me heen aan. Wist ik dat een vriendin vooral van de koetjes en kalfjes is, dan slikte ik alle andere onderwerpen in. Maakten mensen slechte grappen ten koste van anderen, dan lachte ik flauwtjes mee ondanks dat ik er weinig lachwaardigs aan vond. Ik vertelde het vaak niet als ik me rot voelde, denkend dat mensen mij in een in-de-gloria-stemming veel leuker zouden vinden. Maar hoe meer ik uit schaamte van alles verhulde, hoe verder ik bij mezelf vandaan dreef.

Die periode leerde me dat niemand beter wordt van kameleongedrag. Jijzelf niet, omdat je met al dat aanpassingsgedrag jezelf steeds meer verliest. En de ander ook niet, omdat die nooit écht ziet wie jij bent en daardoor minder goed met je kan verbinden.

De schaamte voorbij

Gelukkig kwam er ergens een keerpunt. Oké, laten we het niet groter maken dan het is. Het is niet alsof er wolkenpartijen opzij schoven om met een bliksemflits en rondvliegende eenhoorns alle schaamte uit mijn hoofd te tillen. Soms schaam ik me nog steeds. Maar het lukt me wel om vaker voorbij de schaamte te gaan. Het lukt om het schaamtestemmetje vooral te zien als een raadgever, waarvan ik zelf mag bepalen of ik er iets mee doe.

Het keerpunt kwam toen ik een aflevering van Dream School zag waarin Milouska Meulens (meer mensen die haar nog van het Jeugdjournaal kennen?) vertelt over schaamte. Ik vond het zo’n indringend fragment. Zij vertelt dat ze zich letterlijk kapot heeft geschaamd. Ze heeft haar hele leven lang zoveel schaamte in zichzelf opgekropt – voor zichzelf, voor haar leven, voor alles – dat ze uiteindelijk depressief werd door al die schaamte die geen kant meer op kon.

De boodschap van Milouska Meulens is prachtig en krachtig: stap over je schaamte heen en praat – juist over alles waar je je voor schaamt.

Leuk en aardig, hoor. Maar als jezelf schamen er bij jou ingebakken zit, is het best lastig om daar van af te komen. Hoe krijg je dat voor elkaar? Dit zijn 7 tips die mij helpen om me minder vaak te schamen voor mezelf.

1. Besef dat je nooit alleen bent

Schaamte maakt je eenzaam. Als je je schaamt voor jezelf, dan houd je vaak stukjes (of zelfs flinke stukken) van jezelf verborgen. Dat maakt het moeilijker om je echt te verbinden met anderen. Mensen krijgen je niet te zien zoals je werkelijk bent. Of ze weten niet hoe jij je echt voelt. Schaamte geeft je niet de kans om te merken dat er meer mensen zijn zoals jij en dat iets de schaamte niet waard is.

Pas als je je uitspreekt, zal je merken dat jij niet die ene persoon bent bij wie het soms een chaotisch of donker zooitje lijkt (in je leven of in je hoofd). Er zijn altijd meer mensen met jou.

Om een voorbeeld te geven: ik krijg vaak al zenuwstuipen voordat ik een presentatie geef. Mijn hart klopt tien minuten van tevoren al in mijn keel, mijn ademhaling staat op standje turbo, en ik ben naarstig op zoek naar een nooduitgang waar ik doorheen kan vluchten om maar onder die presentatie uit te komen. Tot een paar jaar geleden zei ik daar nooit iets van. Ik ging gewoon, naar adem snakkend, voor de groep staan met een “zij tegen mij”-gevoel. Een paar jaar geleden ben ik het anders gaan doen. In plaats van te acteren dat ik dit allemaal zonder zenuwen kan, stel ik me kwetsbaar op. Ik begin met zeggen dat ik het best spannend vind, maar dat ik er toch zin in heb.

Alleen al bespreekbaar maken wat er in je omgaat, maakt de situatie comfortabeler. Door te zeggen waar je mee zit in plaats van het bij jezelf te houden, zal je merken dat anderen er voor en met je zijn. Je kunt ervaren dat anderen je best snappen (zij staan ook weleens gespannen voor een groep!) en je niet raar vinden. Dat maakt spannende situaties minder zenuwslopend, en lastige situaties minder eenzaam.

2. Benoem je schaamte of angst expliciet

Als je het eng vindt om ergens open over te praten, dan helpt het om ook dát te benoemen. Geef aan dat je nu iets doet wat je door schaamte eigenlijk niet durft. Benoem waar je bang voor bent of wat je dwarszit.

Ik had bijvoorbeeld heel lang de overtuiging dat ik niet te veel mag “klagen”, waarbij ik “vertellen wat écht in mijn hoofd omgaat” soms al als klagen beschouwde. Als ik dan toch over iets lastigs vertelde, was ik soms bang om negatieve energie te leveren. Mij hielp het dan heel erg om even bij de ander te checken “Joh, ik heb het gevoel dat ik nu allemaal sh*t bij je drop. Dat vind ik lastig. Maar superfijn dat je wilde luisteren!”. Dan zit die schaamtegedachte niet alleen in mijn hoofd, maar kan ik hem uitdagen of checken bij de ander.

Op die manier stel je je kwetsbaar op en laat je zien dat ook jij maar een mens bent. Als jij bijvoorbeeld voor een groep zegt “Joh, ik vind dit wel spannend!”, zien de mensen in de zaal dat jij een echt mens met echte gevoelens bent. Geen presentatierobot die dit “kunstje” elke dag al doet.

3. Ruil schaamte in voor trots

Veel dingen die schaamte oproepen, kun je ook op een andere manier bekijken. Over welke dingen uit het verleden schaam jij je? Kun je in plaats van daarover in te zitten niet beter trots zijn dat je er nu zo anders naar kijkt? Probeer schaamtelijke situaties om te denken:

• Schaam je niet dat je te lang in die relatie bent blijven plakken. Wees trots dat je na zo’n lange tijd samen alsnog voor jezelf durfde te kiezen.
• Schaam je niet dat je vroeger onhandige keuzes hebt gemaakt. Wees trots dat je al zover bent gekomen dat je nu anders zou kiezen.
• Schaam je niet dat je ooit de verkeerde weg in bent geslagen. Wees trots dat je jezelf daarna hebt herpakt en ervan hebt geleerd.
• Schaam je niet voor waar je een tijdje geleden stond. Wees trots op waar je nu staat, zeker vergeleken met toen.
• Schaam je niet dat je niet uit je woorden kan. Wees trots dat je, ondanks je zenuwen, toch maar mooi voor de groep bent gaan staan.
• Schaam je niet dat jouw zelf gefabriceerde pastamaaltijd er niet zo uitzag als op het receptplaatje. Wees trots dat je een ander recept dan anders hebt geprobeerd.

Dat je je schaamt, is vaak een teken van empathie en persoonlijke groei. Je ziet waar je leerpunten liggen of wat er misging, en het houdt je bezig wat jouw acties met anderen doen. Ook dát is al iets om trots naar te kijken.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Romy Veul | vaak vrolijke blogger (@vakervrolijk)

4. Maak jezelf niet te belangrijk

Ik doel hiermee op het zogenaamde “spotlighteffect”. Dat betekent zoveel als dat we de hele dag door een spotlight op onszelf richten. In jouw hoofd ben jij voortdurend de hoofdrolspeler. Jij bent gefocust op alles wat je doet en zegt. Jij weet nog precies wat je een uur geleden tegen die collega zei, welke paarse jurk je gisteren aan had en wat je vanochtend hebt gegeten. Maar een ander is dat een paar minuten later vaak allang weer vergeten.

Waar het op neerkomt? Jij bent veel bezig met jezelf, maar anderen zijn niet in dezelfde mate bezig met jou. Zij hebben namelijk last van hetzelfde spotlighteffect en zijn veel te druk met hun eigen gedrag onder een vergrootglas leggen om jouw mogelijk beschamende punten te zien – laat staan onthouden.

• Je collega valt het waarschijnlijk niet eens op dat je over een paar woorden struikelde.
• Je vriendin heeft er misschien helemaal niet zo’n oordeel over (of vindt het eerder goed) dat je net huilde.
• Waarschijnlijk zal niemand zien dat jij deze jurk ook al bij een andere bruiloft aan had. Alleen jijzelf hebt dat nog op je netvlies staan.
• Anderen denken er misschien wel helemaal niets van wanneer jij als eerste bij een feestje weggaat. Zij zien gewoon iemand die een eigen keuze maakt.
• En die jarige vriendin die nu een dag te laat jouw kaartje ontvangt, zit echt niet met een afvinklijst bij de brievenbus om nu heel boos te worden dat er van jou geen verjaardagspost is gekomen.
• Plaats je iets op Instagram? Weet dan dat mensen het vluchtig lezen (of alleen de beginregel bekijken!), op een hartje drukken en weer door scrollen. Dus zo groot is de kans niet dat mensen van alles van je post vinden.

Je kunt eindeloos tobben over wat een ander allemaal over jou denkt. Maar eigenlijk heb je geen flauw idee wat er door het hoofd van die persoon schiet. De meeste mensen hebben helemaal niet zo’n sterk oordeel over je. Dus maak je alsjeblieft niet te druk over alle mogelijke meningen. Want wat als die meningen er helemaal niet zijn? Of als mensen het juist mooi, stoer of tof vinden wat jij zegt of doet?

5. Kijk door de bril van een ander: hoe zou je het dan zien?

Het vergrootglas dat we op onszelf leggen, is best hinderlijk. Het zorgt ervoor dat je naar jezelf heel anders kijkt dan naar een ander. Strenger vooral. Wat mij weleens opvalt, is dat ik snoeihard kan zijn over dingen die ik beschamend vind aan mezelf, terwijl ik precies diezelfde dingen helemaal niet zo belachelijk zou vinden bij een ander. Stom eigenlijk, dat met twee maten meten!

Sta er daarom eens bewust bij stil hoe jij naar anderen kijkt én welke oordelen je over jezelf velt. Als je oordeelt over jezelf, kun je je dan misschien een situatie voor de geest halen waarin iemand anders hetzelfde had of deed? Of kun je voor je zien dat een ander dit zou zeggen of doen? Hoe zou je dan reageren?

• Ik schaamde me bijvoorbeeld kapot als ik met steunkousen de deur uitging. Poeh, iedereen denkt vast dat ik een oma ben. Maar als ik een ander zie rondlopen met steunkousen, denk ik alleen maar “Diegene heeft ze blijkbaar nodig!”. That’s it, geen stomme oordelen verder.
• Als iemand anders niet uit zijn woorden komt tijdens een presentatie, zou ik denken “Logisch. Dit is ook spannend. Dat heeft iedereen weleens.” Ik vind het echt niet meteen een slechte presentatie. Dus mag ik er voor mezelf ook vaker zo naar kijken.
• Wanneer een vriendin wat stiller is op een verjaardag, zou ik denken “Oh, die is vast moe!”, in plaats van dat ik haar meteen het label ‘suf en saai’ geef (zoals ik bij mezelf wel soms doe).
• Als iemand heel uitbundig gekleed op een feestje komt, zou ik denken “Superleuk dat ze zo’n eigen stijl heeft!” en dat helemaal niet “overdreven” vinden.
• En als een vriendin zegt “Joh, ik ga nu naar huis, want ik ben een beetje moe!”, zou ik daar alle begrip voor hebben en het fijn vinden dat ze het aangeeft.

Probeer eens voor jezelf te beoordelen hoe jij in dezelfde situatie zou kijken als een ander dit zegt of doet. Zou je diegene dan ook veroordelen? Of zou je er helemaal niet zo’n oordeel over hebben?

6. Vraag je af of deze schaamte nuttig is of niet

Als je je vaak voor jezelf schaamt, is het goed om bij jezelf na te gaan of de schaamte in deze situatie zinvol is of niet. Brengt het je iets dat je je nu schaamt? Helpt het je verder? Laat het je stappen zetten die goed voor je zijn? Of helpt het je vooral onnodig de put in en komt er weinig goeds uit voort?

Schaamte over steunkousen die je nu eenmaal aan moet, brengt je bijvoorbeeld niet verder. Je voelt je er niet beter door, je kunt er geen doelen aan koppelen. Je moet je voeten hoe dan ook in die kousen stoppen. Dan kun je maar beter de schaamte daarover laten varen.

En schaam je je voor je woordengestruikel tijdens een presentatie? Tja, die zenuwen kun je niet zomaar wegtrainen. Hoe vaker je presenteert, hoe beter het gaat. En als je de schaamte over je menselijke presentatiefoutjes loslaat, gaat dat oefenen meteen een stuk makkelijker. Dus opnieuw: let it go, let it góóóóóó.

Máár…

Soms heeft schaamte wél een functie. Het wil je bijvoorbeeld wijzen op iets wat je eigenlijk zou moeten (en ook wilt) veranderen. Schaam jij je bijvoorbeeld dat je steeds te laat komt? Dan is dit misschien hét signaal dat je die gewoonte echt eens moet ombuigen. SSchaam je je dat je de sportschool al vier weken niet meer van binnen hebt gezien? Gebruik de schaamte dan als motivatie om vandaag wél te gaan, al is het met tegenzin.

7. Durf af te wijken van de norm en zie daar de charme van in

Zoals ik al zei, schamen we ons van nature (al sinds de oertijd) als we buiten de groep vallen of niet in ons eigen ideaalbeeld passen. Kortom: als je afwijkt van de norm. Of dat nu jouw norm (slash jouw te hoge lat) is of een culturele of sociale norm. Alleen, wie zegt dat normen er zijn om altijd klakkeloos op te volgen? Ideaalbeelden zijn er ook om soms lekker te laten varen of als “onrealistisch” te bestempelen. Maatschappelijke verwachtingen zijn er ook om soms aan je laars te lappen als ze niet bij jou passen.

De wereld heeft óók mensen nodig die lekker niet doen wat iedereen al doet. Het is juist mooi dat jij als enige bij dat feestje niet in een zwarte cocktailjurk, maar in knalroze en glitters komt aanzetten. Het is mooi als jij de vrijheid voelt om om 9 uur huiswaarts te gaan in plaats van, zoals iedereen al doet, tot 12 uur te blijven plakken.

Ik vind het woord ‘paradijsvogel’ altijd een goede. In plaats van je te schamen voor wat je anders maakt, kun je beter die stukjes paradijsvogel in jou alle vrijheid geven.

Alles wat je anders maakt, maakt je misschien wel mooier. Alles wat je anders maakt, maakt jou jou. En alles wat je niet perfect doet, maakt je mens.

De wereld zou saai zijn als iedereen keurig in hetzelfde strak afgebakende hokje past. De wereld is mooi en kleurrijk doordat we allemaal onze eigen ik hebben. Laat ook jouw ‘ik’ zien. Kijk eens wat er gebeurt als je alles toelaat waar je je voor schaamt en als je jezelf met al je kanten bent. Uiteraard niet de in onderbroek rondrennende bruiloftgast (díe schaamte is wel nuttig!), wél de persoon die dicht bij zichzelf blijft. Het maakt jouw leven luchtiger en leuker, maar je hebt ook anderen nóg meer te bieden als je jouw paradijsvogelkant er laat zijn.

Heb jij weleens last van jezelf schamen? En zo ja, waar schaam jij je voor?