Schuldgevoel loslaten – ja graag! Dat rotte niet-goed-genoeg-gevoel als je drie uur een serie hebt gekeken, waardoor het huis nog steeds niet aan kant is. Of de tetterende innerlijke criticus als je een dag voor jezelf verkiest boven klussen bij je beste vriendin. Schuldgevoel is iets wat in allerlei situaties kan opzetten. En waar ook ik eerlijk gezegd maar al te graag van af zou komen. Daarom ben ik zelf en ook met een coach gaan kijken: hoe kun je schuldgevoel loslaten? Deze 9 tips helpen mij een handje, en jou misschien ook.

Schuldgevoel, waarom? 

Schuldgevoel gaat vaak hierover: je vindt dat je verplicht bent iets te doen wat je niet hebt gedaan. Dat voelt rot. Je hebt er spijt van, schaamt je misschien of voelt je mislukt in je pogingen anderen tevreden te houden. Vaak komt schuldgevoel voort uit een idee van verantwoordelijkheid. Je voelt je verantwoordelijk om – bijvoorbeeld – goed voor mensen om je heen te zorgen, je nuttig te maken of geld te verdienen. Als je een keer iets doet wat daar niet bij past, dan vindt je daar iets van. Terecht of niet.

Reëel vs. irreëel schuldgevoel

Er is niets mis met je soms schuldig voelen. Het heeft in zekere zin een sociale functie. Als je altijd zonder schuldgevoel over andermans grenzen heen zou walsen, raak je snel je vrienden en relaties kwijt. Doordat je je schuldig voelt als je tekeer gaat tegen je partner, zal je het bijvoorbeeld een volgende keer met minder schreeuwen en tieren aanpakken. Schuldgevoel laat zien dat je empathisch bent en je kunt inleven in de consequenties van jouw gedrag (voor anderen of voor jezelf). Da’s op zich een prima eigenschap. 

Maar er is een verschil tussen reëel schuldgevoel en schuldgevoel dat totaal onnodig is. Je mag je best schuldig voelen als je een kwetsende opmerking hebt gemaakt of de lievelingstrui van je vriend te heet hebt gewassen. Maar voel je je schuldig bij elke keer dat je voor jezelf kiest, dan kan het je aardig in de weg zitten. 

Om eerlijk te zijn, komt mijn schuldgevoel vaak voort uit verwachtingen van mezelf waar ik onmogelijk aan kan voldoen. Ik voel me voor veel dingen verantwoordelijk. Iets te veel. En als ik in dat onmogelijke verantwoordelijkheidspakket niet weet te slagen, komt er een stemmetje dat mij schuld aanpraat. “Je doet het niet goed genoeg” en “Je kunt het niet maken om zo egoïstisch te zijn” zijn twee van de niet al te opbeurende uitspraken die dan door mijn hoofd echoën. (Gelukkig al wat minder dan eerst.)

Wanneer is schuldgevoel irreëel?

In veel situaties is je schuldig voelen totaal niet nodig en mag je je schuldgevoelens loslaten. Je maakt een keuze die voor jou op dat moment goed is en waar je een ander het leven niet (bewust) mee zuur maakt. Zo is schuldgevoel irreëel als het komt doordat…

• …je je tijd aan zinvollere dingen had kunnen besteden. 
• …je niet voldoet aan de verwachtingen van iemand anders, terwijl óf die verwachtingen onrealistisch zijn óf diegene niets over je leven te zeggen heeft.
• …je een fout hebt gemaakt, terwijl het steekje dat je hebt laten vallen helemaal geen halszaak is. 
• …je iemand anders om hulp vraagt en daarmee even niet als independent self-made (wo)man alles zelf doet. 
• …je je hart bij iemand lucht en een keer niet vrolijk en blij bent.
• …je wat laat op een e-mail of appje reageert.
• …het resultaat van je kookkunsten van die avond, ondanks dat je heus je best hebt gedaan, niet te eten is. 
• …je niet meegaat naar een afspraak/verjaardag en diegene vraagt waarom je niet komt.

Allemaal situaties waarin ook ik wel vaker dan eens me schuldig voelde. Omdat iets misschien niet gaat zoals ik zou willen, zoals het in het perfecte geval zou gaan of zoals iemand anders het van me verwacht. Maar dat betekent vaak niet iets dat ik (of jij) tekortschiet. Het zegt meer over hoe hoog mijn lat (en misschien ook die van jou) wel niet ligt.

Tips voor schuldgevoel loslaten

Je leest vast al tussen de regels door dat mijn schuldgevoel me niet bijzonder dierbaar is. Schuldgevoel loslaten staat dan ook hoog op mijn prioriteitenlijstje. Nope, ik heb er nog niet dé gouden tip voor gevonden om in één keer van al die gevoelens af te zijn. Maar ik heb wel een aantal tips die me een zetje in de goede richting geven. Of zoals een van mijn doelen voor dit jaar luidt: op naar meer schijt en minder spijt. 

1. Zie voor jezelf kiezen niet als egoïstisch

Een van de dingen die ik langzaam maar zeker inzie, is dat het niet egoïstisch is om te kiezen voor jouw belangen. Ook niet als je daarmee in theorie een ander tekortdoet. Tuurlijk, er zijn grenzen. Maar voor jezelf kiezen is vaak juist niet egoïstisch. En dat om twee redenen:

1. Jij kunt pas echt anderen helpen als je jezelf niet vergeet. Het is prachtig als je voor iedereen rent en doet. Maar als je daardoor zwaar overprikkeld bent waardoor je maar met een half oor naar je verdrietige zus luistert, dan ben je niet de weldoener die je hoopt te zijn. Als je jouw belangen en energiebalans in de gaten houdt, houd je voldoende energie over om wat voor anderen te doen.
2. Anderen vinden het fijn om te weten wat jij nodig hebt. Niemand walst graag over je grenzen heen (vooruit, een paar uitzonderingen daargelaten!). Maar anderen kunnen ook niet ruiken wat jij wel en niet kunt, hoe vol je agenda al is en hoe hoog of laag je zit in je energie. Door dat zelf aan te geven, hoeven anderen niet voortdurend af te tasten of je het wel écht leuk vindt en er puf voor hebt.

Door er op die manier naar te kijken, kun je je schuldgevoel beter loslaten in situaties waarin je besluit te kiezen voor jezelf. Waarschijnlijk is de keuze niet zo egoïstisch als je denkt. Bovendien: er bestaat zoiets als gezond egoïsme. Doen wat voor jou goed is, is gezonder dan met alle winden mee waaien.

2. Ga na: waar komt het schuldgevoel vandaan?

Soms moet je diep in het stoffige verleden graven om de oorzaak van je schuldgevoel te ontdekken. Het gaat niet altijd over de situatie nu. Dat grote verantwoordelijkheidsgevoel is een keer ontstaan. 

Misschien kreeg je vroeger van je ouders te horen dat je het niet goed deed. Of je hebt een tijdje je leven gedeeld met een partner die je vaak de schuld gaf. Het kan zijn dat je de situaties van toen projecteert op nieuwe situaties. De personen toen hebben je een schuldgevoel aangepraat dat zo diep in je geworteld zit dat het bij elke mogelijke situatie weer de kop opsteekt. Ook vaak onterecht.

Leer in zo’n geval de situaties nu los te zien van de situatie vroeger. De vriendin die je nu teleurstelt, zal vast niet hetzelfde reageren als de narcistische partner die je ooit had. En dat je oude leidinggevende heftig reageerde als je een keer te laat kwam, betekent niet dat iedereen meteen een luide keel opzet als je een paar minuten later bent.

3. Schrijf de woorden die jij nodig hebt om schuldgevoel los te laten

Deze tip voor je schuldgevoel loslaten bedacht ik zelf eens. Ik vond ‘m zo fijn dat ik er meteen werk van heb gemaakt. De tip is als volgt: schrijf op een rustig en fijn moment zinnen op die jou helpen als je later met schuldgevoelens te dealen hebt. Zo heb ik voor mezelf een Word-document met helpende woorden over goed genoeg zijn, het niet perfect hoeven doen en voor mezelf mogen kiezen. Als ik in mijn schuldgevoel dreig te schieten, open ik eerst dat document.

Je weet vaak zelf het beste wat je op zo’n moment nodig hebt om te horen. Door de bemoedigende woorden op te schrijven, kun je op elk moment dat het nodig is jezelf liefdevol toespreken. 

4. Pas op voor schuldgevoel-aanpraters

Hoe goed je ook probeert je schuldgevoel los te laten, er zullen altijd mensen zijn die je zover willen krijgen dat je je toch schuldig voelt. Iedereen heeft vast wel een collega gehad die het graag gooit op “Nou oké, dan doe ik het wel weer!”. Denk de chagrijnige toon en rollende ogen er zelf even bij. Zo ook zijn er helaas altijd wel mensen in je omgeving voor wie je het nooit goed doet.

Besef dat de reacties van die mensen niet zozeer iets zeggen over jouw gedrag. Het zegt er vaak meer over dat zij hun grenzen niet aangeven. Misschien is diegene jaloers dat jij wel je schuldgevoel kunt loslaten en hij niet. Of iemand zit in de klaagmodus en heeft überhaupt geen positieve pet op, wat je ook doet of zegt.

Dus komt er kritiek uit de mond van diegene? Blijf trouw aan jezelf en laat de alarmbellen rinkelen zodra er iets van schuld op jouw bordje dreigt te belanden. Het gaat hier niet over jou!

5. Maak niet overal jouw verantwoordelijkheid van

Je kunt niet in je eentje de hele wereld op je schouders nemen. Met maar 24 uur in een dag kun je nu eenmaal niet én je zielige neef én je vriendin met liefdesverdriet én je werkgever met torenhoge verwachtingen allemaal geven wat ze willen. En wat misschien nog belangrijker is: niet alles is jouw pakkie ‘an. Als een ander zich rot voelt, betekent dat niet meteen dat jij in de tiende versnelling moet gaan rennen. Wees er op voor een ander op een manier die voor jou haalbaar is, en let erop dat je jezelf er niet volledig in verliest.

Trouwens, als je al eens iemand teleurstelt, dan nog is dat nog steeds niet altijd schuldgevoelwaardig. Zo is het niet meer dan logisch dat je ooit een baas teleurstelt door van baan te veranderen. Niet leuk, wel nodig om niet veertig jaar te blijven plakken op een kantoor waar je het niet naar je zin hebt. Het hoort bij de verantwoordelijkheid van je baas dat zijn werknemers hun biezen kunnen pakken.

6. Signaleer, herken en laat los

Hoe hard je er ook tegen vecht, waarschijnlijk zullen je schuldgevoelens nog wel vaker om de hoek komen kijken. Het gaat erom wat je er vervolgens mee doet. Ga je er altijd in mee en vergeet je daarbij wat goed is voor jou? Of signaleer je dat je je schuldig voelt, herken je de patronen waar je in neigt te gaan en besluit je vervolgens om dat dit keer lekker niet te doen? 

Van schuldgevoelens heb ik nog steeds last. Maar ik probeer ze ergens voor de douane te scannen en dan te besluiten of ze de deur door morgen of niet. Als ik me weer schuldig voel over een te laat beantwoord appje of het diner waarbij ik niet ben komen opdagen, dan signaleer ik eerst simpelweg dat ik me schuldig voel. Vervolgens ga ik na of dat weer een van mijn oude patronen is. En in plaats van daar klakkeloos in mee te gaan, check ik of het schuldgevoel wel terecht is. Heb ik echt iets gedaan waarmee ik de ander tekort doe? Of maak ik een keuze die misschien niet perfect is in mijn ogen, maar die wel is wat ik nu nodig heb?

7. Bedenk helpende overtuigingen

Achter je schuldig voelen gaan vaak allerlei overtuigingen schuil. Belemmerende overtuigingen vooral, die vaak ook nog eens van geen kant kloppen. Als je kijkt naar de laatste keer dat je last had van schuldgevoelens, welke overtuiging had daar toen mee te maken? Een paar voorbeelden:

• “Ik moet altijd nuttig gebruikmaken van mijn tijd.”
• “Ik mag geen fouten maken.”
• “Ik moet als werknemer flexibel zijn.”
• “Ik heb tenminste een baan. Daar mag ik niet over klagen.”

Trek die overtuigingen eens in twijfel. Is het echt zo dat je geen fouten mag maken? Moet je altijd nuttig bezig zijn of hoeft dat heus niet altijd? En tel je als werknemer pas mee als je op elk moment van de dag anderen te hulp schiet? Nee, tuurlijk niet. 

Kijk of je de overtuigingen kunt vervangen door iets positievers. Bijvoorbeeld “Ik mag ook leuke dingen doen.” of “Fouten zijn er om van te leren”.

8. Ga er soms vol tegenin om je schuldgevoel los te laten

Wat faalangst, perfectionisme en schuldgevoel gemeen hebben? Je moet er soms vol tegenin gaan om het gevoel te verminderen. Zolang je je schuldgevoelstemmetje – al is het met enig tegenstribbelen – steeds gelijk geeft, zal het niet zomaar weggaan. Doe daarom soms juist wél de dingen waarvan je schuldgevoel je zegt dat je dat niet kunt maken. Ervaar wat er gebeurt (vaak helemaal niets!) en merk ook op dat jij boven dat schuldgevoel kunt staan. Zelfs al komt er kritiek of voel je je rot, je blijft heus overeind staan.

Afgelopen week deed ik precies dit. Toen ik een paar maanden geleden op de radio hoorde dat er bloeddonoren worden gezocht, meldde ik me snel aan. Nu kan ik alleen totaal niet tegen bloed prikken (als in: ik ben regelmatig flauwgevallen bij bloed prikken), voel ik me door mijn darmklachten niet topfit, gaat op dit moment veel energie zitten in zorgen om meerdere mensen om me heen én ik zag al een hele tijd als een berg tegen de afspraak op. Maar ja, ik wilde zo graag iets goeds doen.

Uiteindelijk dacht ik: “Voor wie doe ik dit nou?” en “Wat hebben de prikkers eraan als ik straks van mijn stokje ga?”. En dus mailde ik dat ik er op dit moment van afzie. In plaats daarvan plande ik een avond voor mezelf, precies het zenmoment is dat ik kan gebruiken.

Terwijl ik dit typ, gaat mijn schuldgevoel weer alle kanten op. Wat zullen anderen wel niet denken als ik dit zo zeg? Maar ik weet: voor mij is dit nu het goede. Ten eerste omdat ik mezelf zo flauwvalperikelen bespaar, ten tweede omdat ik mijn schuldgevoel er een mooi lesje mee leer.

9. Besluit dat je goed genoeg bent

Je schuldgevoel loslaten is ook een kwestie van jezelf accepteren als persoon. Of je nu aan je schuldgevoel tegemoet komt of niet, weet dat je een prima mens bent. Zelfs al laat je soms steekjes vallen of is je perfectionistische jij niet altijd tevreden met je prestaties. Ook al worden mensen boos, kan het altijd beter en heb je niet de tijd en ruimte om iedereen te helpen – je bent goed genoeg. Jij bent in essentie oké. 

Heb jij vaak last van schuldgevoel? En wat helpt jou bij schuldgevoel loslaten?