Je benen bibberen en voelen aan alsof je elk moment wankel in elkaar kunt zakken. Je stem gaat direct twee octaven omhoog, alsof je een aardappel hebt ingeslikt. En zo soepel als het verhaal je mond uit kwam toen je het gisteren op de bank voorbereidde, zo niet-soepel struikel je nu over de woorden. Spreekangst – het is een serieus ding bij veel mensen. Ook ik vond presentaties jarenlang spannender dan welk sollicitatiegesprek dan ook. Hoe kom je ervan af? Deze 8 tips hebben mij geholpen om spreekangst te overwinnen. 

Spreekangst, niet wat je wilt bij die ene pitch!

Zo’n driekwart van de Nederlanders heeft weleens last van spreekangst (ja, ook die collega die ogenschijnlijk heel zelfverzekerd voor een groep staat!). Ook ik heb er jarenlang last van gehad. Op papier had ik alles helder en het verhaal zat prima in mijn hoofd. Maar zodra ik mijn ideeën moest gaan presenteren, sloeg de paniek toe. Niet fijn als ik net een belangrijke pitch moest geven of knetterhard ergens aan had gewerkt en dit het moment suprême was om het erover te hebben.

Mijn spreekangst overwinnen

“Ik ben van het schrijven, niet zo van het spreken”, is een uitspraak die ik best vaak over mijn lippen heb laten gaan. Presentaties geven was niet mijn ding. Moest er in een baan of tijdens mijn studie gepresenteerd worden? Dan wierp ik graag een hoopvolle blik op een collega of studiegenoot pal naast me. 

Mijn oorspronkelijke spreekangststrategie was deze: presentaties ontwijken. Wanneer het maar kon, probeerde ik onder presentaties uit te komen. Werkte perfect! “Ja maar, jij kunt dat verhaal veel beter vertellen!”, was een opmerking die vaak zat werkte. Mijn spreekangst was direct weg als ik veilig in het publiek mocht blijven zitten. Maar ja, da’s natuurlijk geen langdurige oplossing om spreekangst te overwinnen. 

Toen ik een baan kreeg waarin ik wel móest presenteren (voor meer dan drie man ook), zat er niets anders op dan de angst aangaan. Zo ontdekte ik dat er maar één manier is om spreekangst te overwinnen: er dwars doorheen gaan. Voor de groep gaan staan. Compleet met bibberende benen en overslaande stem. Maar het gewoon tóch doen. Na een tijdje greep ik elke presentatiekans aan. Juist als ik het spannend vond (wat bijna altijd zo was!), wist ik: dit moet ik doen om ervan af te komen. 

Van veel mensen om me heen heb ik in de loop der jaren waardevolle tips gekregen. Van mijn vader die al tientallen jaren presentaties geeft voor zijn werk. Van een leidinggevende die goud waard was. En ook van coaches die wisten wat werkt. De tips die voor mij het beste werken, heb ik verzameld. Wie weet helpen ze jou ook om je spreekangst te overwinnen. Stukje bij beetje kom je er wel.

1. Presenteer goed voorbereid

Hoe fijn is het als je niet op het moment suprême naar woorden hoeft te zoeken, maar al weet wat je gaat zeggen? Mij geeft het veel houvast als ik mijn verhaal van tevoren door en door ken. Dan is het alsof ik het verhaal dat ik al tig keer heb verteld alleen maar nog een keer hoef te vertellen, niet alsof ik iets nieuws en spannends sta te doen. 

Oefenen, oefenen, oefenen dus. En dan niet één keer vluchtig met je kop koffie naast je een half uur voordat je je presentatie moet geven. Nee, doe het een keer of tien. Vaker misschien zelfs. In plaats van alleen maar presenteren voor je kat, kun je je presentatie ook oefenen voor vrienden of familie. Misschien hebben zij nog feedback waar je iets mee kunt. 

Bonustip: zorg ook dat de randzaken van tevoren goed geregeld zijn. Op het laatste nippertje hijgend en puffend komen aanrennen omdat je de weg kwijt was, helpt niet mee om je zenuwen de baas te zijn. Computers die net gaan updaten als jij PowerPoint wil opstarten ook niet. En op het laatste moment ontdekken dat je de bijlage (je presentatie!) bij je e-mail aan jezelf bent vergeten, al helemaal niet. Slim om dat allemaal vooraf een paar keer te checken!

2. Neem van tevoren een mini-break

Presenteren gaat altijd beter als je de presentatie niet al gespannen ingaat. Is op zich wat lastig als de zenuwen door je lijf gieren en je hoofd op standje “Hellup!” staat. Maar je kunt wel een moment nemen om 5 tot 10 minuten voor de presentatie tot rust te komen. 

Doe dan bijvoorbeeld een korte meditatie of wat yoga, ga goed rechtop staan of zitten en neem een flinke slok thee. Als ik een spannend gesprek heb, stop ik bijvoorbeeld 10 minuten van tevoren met werken. Dan kan ik op adem komen voordat ik een presentatie in ga. 

Zo’n rustmoment helpt mij persoonlijk ook om mijn ademhaling wat onder controle te krijgen. Hoe meer zenuwen ik heb, hoe hoger ik ga ademen. Als je vooraf nog een keer goed in- en uitademt, kan ik het tijdens de presentatie beter volhouden. 

3. Houd alleen vast aan de grote lijnen

Als ik spreekbeurten gaf op de basisschool, had ik mijn complete verhaal al uitgedacht. Ik oefende net zo lang totdat ik mijn hele presentatie als een Frans-SO woord voor woord kon opdreunen. Maar zodra ik voor de klas stond en alles ging vertellen over cavia’s en dat ze hooi en brokjes eten, dan was er altijd wel een punt waarop ik de woorden kwijt was. Zenuwachtig zocht ik dan op mijn blaadje. Shit, wat moest ik ook alweer vertellen? Ik was mijn hele verhaal kwijt als ik niet op dat ene woord kon komen.

Tegenwoordig schrijf ik mijn presentaties niet meer uit, maar bedenk ik steekwoorden en bepaal ik in grote lijnen de onderwerpen. Ik ben absoluut geen improvisatietalent, maar met wat kernpunten op papier kom ik een heel eind. 

Het heeft mij veel rust gegeven in mijn presentaties dat ik niet meer aan één ingestudeerd verhaal vasthoud, maar mijn zinnen op dat moment kan vormen. Het voordeel is ook dat je dan de draad minder snel kwijtraakt. En als dat wel zo is, dan hoef je niet op een spiekbriefje eindeloos te zoeken naar dé zin die je zo zorgvuldig had uitgedacht. 

4. Neem jezelf niet te serieus

Als jij voor een groep in het middelpunt van de belangstelling staat, dan voelt het al snel alsof alles wat je zegt of doet onder een vergrootglas ligt. Domme verspreking? Ze zullen wel denken! Bibberend been? Dat ziet vast iedereen, zo maakt je presentatie-angst je wijs. Maar in werkelijkheid zijn mensen niet zoveel met jou bezig als je denkt.

Wat mij helpt, is om te bedenken hoe ik naar mijn presentatie zou kijken als ik iemand uit het publiek was geweest. Veel mensen zullen niet elk woord onthouden. Ze zien je benen helemaal niet. Mensen zijn bezig met wat jij vertelt, niet met JOU als persoon. En als ze dat wel zijn, dan is het waarschijnlijk eerder omdat het al laat op de dag is en überhaupt elk woord langs ze heen gaat. 

Dus focus op je verhaal en richt je aandacht niet te veel op onbenullige details. Hoe erg is het als je één keer over je woorden struikelt? Of als je per ongeluk vergeten bent een slide goed in te stellen? Iedereen maakt fouten. En de kans zit er dik in dat niemand anders ze opmerkt dan jij. 

Oh ja, nog een fijne gedachte: de vraag waar je je handen moet laten, kun je compleet vergeten, zo vindt presentatietrainer Anouhk Sterken. Die hamvraag (die ik mezelf ook zó vaak heb gesteld) kunnen we dus overboord gooien.

5. Oefen je binnenkomer

IJsbrekers zijn niet alleen cruciaal als je een aantrekkelijke single man of vrouw op een barkruk ziet zitten. Een goed begin is ook een uitstekende manier om je publiek direct bij de kladden te grijpen én zelf met meer zekerheid je verhaal te beginnen. Bij mij geldt althans dat ik direct zelfverzekerder mijn presentatie start als ik weet wat ik als eerste ga zeggen. 

Ik ben geen geboren presentator, ook geen improvisatietalent die het allemaal zo uit haar mouw schudt. Maar ik kan wel, als ik wat nadenktijd heb, van tevoren een doordachte binnenkomer in elkaar flansen. Daar steek ik dan ook tijd in. Met een goed begin kan ik mijn zenuwen verhullen, waardoor ik ook meteen krachtiger ga staan.

6. Zorg voor pauzes in je verhaal

Goed beginnen is één ding. Maar bij mij kan de spreekangst later alsnog komen opzetten als ik 1) de draad kwijt ben, 2) niet uit mijn woorden kom, of 3) naar adem snak omdat ik aan één stuk door ratel. Gelukkig kreeg ik eens een gouden tip van een coach daarvoor: laat tijdens je verhaal stiltes vallen. 

“Ja, maar is dat niet gek?”, was mijn eerste gedachte. Nee hoor. Een stilte van twee seconden lijkt voor jou misschien een eeuwigheid te duren; je publiek merkt er nauwelijks iets van. Ook schijnen stiltes juist tactisch te zijn. Ik leerde ooit uit een onderzoeksartikel dat je met een stilte na een belangrijke boodschap meer aandacht vestigt op wat je hebt gezegd. Alsof je mensen even de tijd geeft om het te laten bezinken. En dat nog naast dat het jou ook rust geeft in je presentatie.

Als ik nu merk dat ik niet meer uit mijn woorden kom of te weinig adem heb om überhaupt nog iets te zeggen, dan neem ik gewoon een slok water of een flinke hap lucht. Daarna kan ik weer verder met mijn verhaal. 

7. Geloof “Ik ben de expert” om je spreekangst te overwinnen

Besef dat jij helemaal in je verhaal zit, je publiek niet. Jij kent de inhoud door en door, je publiek heeft geen idee. Vertrouw erop dat jij dé persoon bent die dit verhaal kan vertellen. En dat jij ook zonder spiekbriefje en zelfs als je PowerPoint-presentatie door acute stroomuitval foetsie is, nog wel weet wat je wilt zeggen en compleet in de inhoud zit. 

Als je dat kunt geloven en je daarop focust (in plaats van op je handen, je knieën of andere onbenullige dingen), dan kom je al ver. Die gedachte heb ik bijvoorbeeld gebruikt tijdens mijn scriptiepresentatie. Het hielp me om zelfs niet meer bang te zijn voor slimme vragen uit het publiek waar ik geen antwoord op zou weten. 

En nee hoor, zolang je je presentatie niet met je handen in je zij en de uitroep “Ik ben hier de expert!” begint, is er niets arrogants aan.

8. Blijf jezelf tijdens het presenteren

Leer van de grote meesters, is voor bijna alles waar je in wilt groeien een veelgehoord advies. Niet helemaal terecht in mijn ogen. Mijn eerste neiging om presentatieangst te overwinnen (na: wegwezen!), was deze: zoveel mogelijk doen zoals anderen die wél een ster zijn in presenteren. En dus wilde ik meer handgebaren gebruiken, harder leren spreken, een lagere stem opzetten (die tip kreeg ik ooit), mijn PowerPoints anders inrichten…

Eigenlijk wilde ik alles anders doen dan ik het deed. Juist daardoor was ik de hele presentatie lang mezelf in een presentatorkeurslijf aan het proppen waar ik helemaal niet in paste. Mijn zenuwen werden er niet minder op. Eerder meer.

Nu sta ik er anders in: je mag anders presenteren dan anderen. Het is oké als jij liever wat zachter spreekt (vraag om een microfoon!). Het is prima als jij niet improviseert, maar je verhaal voorbereidt. Er is ook niets mis met op je plek blijven staan in plaats van heen en weer te lopen. Ontdek wat bij jou past en laat je niet te veel afleiden door wat ieder ander doet. 

Presenteren wordt veel leuker als je het doet op jouw manier. 

Spreekangst overwinnen – ga het gewoon aan!

Nou ja, gewoon. Gewoon is het niet. Dat snap ik. Maar wél presenteren, wél je angst aangaan, wél je verhaal doen en ondertussen al je tetterende innerlijke criticus vrolijk de deur wijzen is de enige manier om je spreekangst te overwinnen. 

Hoe vaker je wegduikt en de presentaties allemaal op iemand afschuift, hoe hoger de drempel wordt. Ik heb heel vaak presentaties gegeven waarbij ik het idee had dat het compleet beroerd ging. Nog steeds sta ik soms te shaken op mijn benen en heb ik een dag van tevoren spanning. Maar ik weet ook: ik móet dit doen. Alleen zo kan ik ooit de volledige spreekangst overwinnen. 

En houd in gedachten: je doet het beter dan je denkt. Vergeet het idee dat jij “geen goede presentator” bent. Geef jezelf de kans om jouw kritische stem te bewijzen dat je heus wel de sterren van de hemel kunt presenteren. 

Heb jij last van spreekangst of presentatie-angst?