Appels met peren vergelijken is zinloos. Dat weten we allemaal. Toch vergelijkt bijna iedereen zichzelf weleens met anderen. Met mensen die anders zijn dan jij en die andere omstandigheden hebben dan jij hebt. En mensen van wie je ook nog eens vaak niet alles weet. Waarom heeft zij wel X, terwijl dat mij maar niet lukt? Waarom heb ik geen relatie, terwijl hij al jarenlang gelukkig in de liefde heeft? Waarom komt dat haar zomaar aanwaaien en moet ik er zo hard voor vechten? Sociale vergelijking kan je flink in de weg zitten als jij er na een vergelijking meestal negatiever van afkomt dan de ander. Maar als dat vergelijken zo volautomatisch gaat, hoe maak je er dan korte metten mee?

Sociale vergelijking – waarom we het allemaal (weleens) doen?

Voordat ik besloot dat ik sociale vergelijking een mooi onderwerp vond om over te schrijven, dacht ik “Nah, heb ik geen last van, hoor!”. Ik ben niet zo snel jaloers en kan best goed door perfecte plaatjes op Instagram heen prikken. Maar nee hoor, ook als je denkt nooit te kijken naar een ander, zal je jezelf nog vergelijken. Ons beeld van onszelf is vaak gebaseerd op wat we bij anderen zien. Of jij het goed doet op je werk, zal je deels baseren op hoe je collega’s het doen. Of jij verlegen of juist heel sociaal bent, zal je ook beoordelen door te kijken naar hoe anderen zijn. En als ik aanschuif bij een chic trouwdiner, kijk ik ook stiekem om me heen om te bepalen wanneer ik mijn vork geoorloofd in het petieterige voorgerecht mag zetten. Vergelijkingsmateriaal is soms best fijn.

Die vorm van etiquette afkijken of enigszins in de gaten houden wat gebruikelijk is op de werkvloer, is in mijn ogen een vrij normale vorm van sociale vergelijking. Het is sowieso menselijk om naar anderen te kijken. Al vanaf de oertijd leven we in groepen. Met elkaar. Door jezelf te vergelijken, bepaal je waar je staat in een groep. Word je geaccepteerd? Doe je het goed? Moet je dingen verbeteren of anders doen? We doen het om erbij te horen, om leuk gevonden te worden, om niet in negatieve zin op te vallen of uit onzekerheid omdat we niet weten of we goed bezig zijn of niet.

Er is een hele theorie over sociale vergelijking van psycholoog Leon Festinger. De sociale-vergelijkings-theorie stelt dat we alleen over dingen van onszelf kunnen oordelen door onszelf te vergelijken met anderen. Pas als je kijkt naar hoe je collega’s het doen op de werkvloer, weet je bijvoorbeeld of jij overambitieus bent of niet. Vergelijken doen we volgens die theorie op twee manieren:

• De neerwaartse vergelijking: je vergelijkt jezelf met mensen die het in jouw ogen beter doen of verder zijn dan jij. Op basis daarvan oordeel je mogelijk negatiever over jezelf.
• De opwaartse vergelijking: je vergelijkt jezelf met anderen die het in jouw ogen slechter doen of minder ver zijn dan jij. Daardoor voel je je beter over jezelf.

Waarom is jezelf vergelijken soms verre van goed?

Vergelijken is niet per definitie slecht. Als jij bijvoorbeeld merkt dat anderen minder druk zijn dan jij, kan dat je er ook toe zetten om het rustiger aan te gaan doen. Het verschilt dan ook per persoon of sociale vergelijking iets negatiefs is of niet. Sociale vergelijking kan ook ambitie aanwakkeren, het kan je inspireren als anderen verder zijn of het kan je laten inzien hoe jij jezelf verder kunt verbeteren. Het is alleen een probleem als jij altijd negatief uit die vergelijking komt en als de vergelijking onzekerheid, somberheid en nare gedachten in je aanwakkert. Je kijkt dan niet naar de ander voor inspiratie of voor een objectief oordeel, maar als bewijs dat jij niet goed genoeg bent of dat het altijd beter kan.

Het wordt een probleem als je jouw prestaties, uiterlijk, kunnen, levensloop of wat dan ook voortdurend naast de maatstaven van een ander legt. Zeker omdat je meestal vooral kijkt naar mensen die het beter doen dan jij. De komst van sociale media heeft het vergelijken met anderen nog meer versterkt. Waar je in de jaren ’60 alleen mensen uit je eigen omgeving zag, heb je tegenwoordig de halve wereldbevolking in het apparaatje in je broekzak zitten. Als je zou willen, kun je hele dagen scrollen door plaatjes en verhalen van mensen die het beter lijken te hebben dan jij. Prachtige filters met spierwitte tanden. Verliefde stelletjes. Keurige kindjes die lief lachen naar de camera, terwijl jouw vierjarige exemplaar de kamer ondertussen afbreekt en je peuter een huilbui heeft.

Psycholoog Sonja Lyubomirski ontdekte ook in onderzoek dat sociale vergelijking niet veel goeds doen. Haar conclusie:

Gelukkige mensen besteden minder aandacht aan hoe anderen het doen dan minder gelukkige mensen.

Hoe goed je het ook doet, hoe succesvol je ook bent en hoeveel je ook voor elkaar hebt, er zullen altijd mensen zijn die nóg meer hebben of het nóg beter doen dan jij. Dat kan onzeker, verdrietig, gefrustreerd of zelfs somber maken. Je voelt je niet goed genoeg. Je vraagt je af waarom het leven bij jou nooit eens mee zit. Of je baalt gewoonweg. Jij zou ook zo graag willen wat hij/zij heeft. Waarom lukt dat nu niet? In die zin is sociale vergelijking verre van goed voor je zelfvertrouwen. En nog iets: het is vaak totaal niet nodig.

Stop met appels met peren vergelijken

Waarom je wilt stoppen met sociale vergelijking in negatieve zin? Omdat het ten eerste vaak nergens op slaat. Je vergelijkt appels met peren. Je vergelijkt jezelf met een influencer uit de andere kant van het land.Of met een vrouw die een heel ander leven achter de rug heeft, of met een man wiens natuurlijke lichaamsbouw compleet anders is dan de jouwe. We zijn allemaal anders. En ja, dat klinkt als de dooddoener die je al honderd keer uit de mond van oma hebt gehoord, maar het is in mijn ogen dé reden dat sociale vergelijking onterecht is. Jij bent de ander niet. De ander is niet jou.

Waarom zou je je oordeel over jezelf ophangen aan je (positievere) oordeel over de ander als het leven van de ander niets over dat van jou zegt?

Daarnaast is het totaal niet nodig om jezelf zo kritisch te beoordelen. Jij bent jij. Misschien voldoe je niet altijd aan je eigen hoge latten. Maar ongetwijfeld zegt dat meer over je eigen hoge lat dan dat het bewijst dat je niet goed genoeg zou zijn. Durf je lat lager te leggen en kijk wat milder naar jezelf. Zie wat jou wél mooi maakt, wat je wél goed doet, waarin je wél bent gegroeid en wat je allemaal in huis hebt.

Iedereen kan zichzelf voortdurend verbeteren. Maar je bent geen verbeterproject, je bent een mens. Wees jezelf, niet de versie van jou die er voortdurend naar streeft om een beter of ander persoon te zijn dan je nu bent.

Tips om te stoppen met sociale vergelijking

Nu is het niet met één druk op de knop gefixt dat je jezelf vergelijkt met anderen. Ik merk zelf dat ik het gaandeweg minder ben gaan doen dan toen ik een jaar of 21 was. Destijds keek ik regelmatig naar mensen die wél een relatie hadden, terwijl ik voor mijn gevoel de eeuwige single was. Het frustreerde me als mensen een minder ingewikkeld leven leken te hebben dan ik. Of als iemand een sociale batterij had waar ik als introvert alleen maar van kon dromen. Dit zijn tips die bij mij helpen tegen sociale vergelijking.

1. Zie ook de niet-rooskleurige dingen van de ander

Besef dat niemand nooit een tegenvaller heeft meegemaakt. Die perfect uitziende influencer heeft misschien haar looks en bankrekening mee, maar kan zich ondertussen mentaal heel belabberd voelen. De vlogger die zichzelf meestal met indrukwekkende make-uplooks filmt, voelt zich misschien eigenlijk heel onzeker over de huid die onder de foundationlagen verstopt zit. Er zijn bekende mensen met tergende angsten. Perfecte collega’s die stiekem in een tergende relatiecrisis zitten of al wekenlang hoofdpijngevende ruzies met hun huispuber hebben. Of vriendinnen die in het diepste geheim een moeilijke jeugd hebben gehad en daar nog elke dag onder gebukt gaan.

Er speelt bij iedereen wel iets. Hoewel je dat niet van iedereen te weten kunt komen, is het goed om altijd in je achterhoofd te houden dat bij niemand het leven één groot perfect plaatje is. Dat maakt de verleiding om jezelf met de ander te vergelijken wellicht al minder groot.

Als je gevoelig bent voor sociale vergelijking, dan kun je denken “Waarom delen mensen nooit eens hun narigheid?”. Hun bad hairdays? Complete zenuwinzinkingen? Huilbuien die maar niet ophouden? Of andere dingen die ze menselijk maken? Ik noem ook weleens tussen neus en lippen door dat ik elk van die dingen, net als ieder ander, soms heb. Maar heel eerlijk zou ik niet de camera erbij pakken als ik zelf al ongelukkig word van het vogelnest op mijn hoofd. En als ik een zenuwinzinking heb, ben ik al blij als ik hikkend en snikkend het verhaal tegen Bart doe. Dan voel ik niet de behoefte om over die ene momentopname uitgebreid verslag online te doen.

Het maakt al een wereld van verschil wanneer je jezelf blijft inprenten dat de niet-rooskleurige kanten er bij iedereen zijn.

2. Vraag je af “Waar is mijn ideaalbeeld op gebaseerd?”

Een vorm van sociale vergelijking waar ik in het verleden last van had, is dat ik me vaak een laatbloeier voelde. Ik legde mijn levensloop regelmatig naast die van anderen. Continu had ik het gevoel dat ik ergens in de startblokken was blijven plakken, terwijl mijn omgeving me al ver voorbij was gesprint. Ik ging later het huis uit dan sommige mensen om me heen. Ik vond mezelf maar laat met eerste vriendjes en nieuwe liefdes. Ik had ook het idee dat ik op mijn leeftijd allang had moeten weten wat ik later wilde worden.

Terugkijkend had ik me allerlei ideaalbeelden in mijn hoofd geprent. Continu zag ik het leven van de ander of het uiterlijk van een ander als hét ideaalbeeld. Daar vergeleek ik mezelf mee en daar stak ik dan knullig bij af. Totdat ik me later ging afvragen: “Waar is dat ideaalbeeld op gebaseerd?”. Waarom vond ik dat iemand die al twee jaar eerder een huis had het beter voor elkaar had? Waarom was in een relatie zitten voor mij perfecter dan single zijn? Het waren allemaal maar beelden die zich in mijn hoofd hadden genesteld.

Er ligt nergens een boek over wat perfect is. Ideaalbeelden zijn maar subjectief. De punten waarop je jezelf vergelijkt met anderen én het oordeel dat je daarbij hebt, zijn nergens op gebaseerd. Niemand zegt dat die andere persoon op de perfectheidsladder een “zeer goed gelukt” scoort en dat jij meer aan de “mislukt”-kant van het spectrum zit.

Kijk kritisch naar je eigen oordelen. Niet “Waarom heb ik dit nou niet?”, maar wel “Wat maakt dit voor mij dan zo belangrijk of perfect?”. Kun je dat ideaalplaatje relativeren om minder last te hebben van die vergelijking?

Dat je met een vleugje jaloezie kijkt naar een ander, is vaak vooral een signaal van eigen onzekerheden. Als jij bijvoorbeeld veel last hebt van foto’s van strak afgetrainde vrouwen, heeft dat er ongetwijfeld mee te maken dat je onzeker bent over je eigen lijf. Daardoor triggeren de lichamen van anderen iets bij jou; ze herinneren je steeds aan iets waar jij onzeker over bent. Stel: jij zit niet op je plek op het werk. Dan vind je het misschien maar rot om de hele dag verhalen te lezen over mensen die “van hun werk hun hobby hebben gemaakt” en blij uit hun bed stappen om naar hun kantoor te rijden. Waarom zij wel en jij niet? Je wordt er steeds aan herinnerd dat jij die stap niet durft te zetten.

Maar in plaats van gefrustreerd te zijn over wat anderen wél hebben (en jij niet), kun je beter kijken naar wat jij nodig hebt om de onzekerheid over dat topic te overwinnen. Welke stappen kun jij zetten om wél met liefde te kijken naar het lijf dat je hebt, ook al is het misschien niet je droombeeld? Wat helpt jou om met meer trots te kijken naar waar je nu staat, ook al zijn anderen verder dan jij? En waarom ben je te onzeker om je baan op te zeggen of in gesprek te gaan met je baas, zodat ook jij meer op je plek zit op het werk? Wat kun je daarmee?

Lees ook: "Haar komt ook alles aanwaaien."

4. Stel een haalbaar mini-doel als je iets graag wilt

Oké, sommige dingen zijn niet realistisch. Ik kan het nog zo mooi vinden als vrouwen tien centimeter langer zijn dan ik; die paar centimeter ga ik er (behalve op niet-ergonomische stiletto’s) nooit bij krijgen. Maar van sommige dingen kun je wel degelijk werk maken. Het probleem van sociale vergelijking is dat je vaak jezelf op jouw startpunt vergelijkt met het eindpunt van een ander. Jij wilt bijvoorbeeld een boek schrijven, maar krijgt de eerste halve pagina al met moeite op papier. En dan zie je op Instagram een schrijver die er net haar twaalfde boek uit heeft geperst alsof het niets is. Dus voel je je stom en wil je zelfs die best goed gelukte halve pagina met Ctrl + Alt + Del in je digitale prullenbak mikken.

Maar hoe zou het zijn als je je simpelweg focust op jouw doel? Als je niet steeds kijkt naar hoe ver goed gelukte anderen daar wel niet mee zijn? Als je niet voortdurend nadenkt over hoeveel sneller je dit had kunnen doen, of hoeveel beter of efficiënter? Als je niet blijft fantaseren hoe geweldig het was geweest wanneer jij een beetje meer was zoals zij? Wat als je je nu focust op JOUW doel? Oké, jij wilt een boek schrijven. Wat is je eerste stap in dat proces? Wil je een cursus volgen? Er met iemand over sparren? Gewoonweg gaan schrijven? Hoe ga je er tijd voor vrijmaken? Welke skills heb je al en welke skills kun je nog gebruiken?

Natuurlijk heb je nooit een garantie op succes. Zelfs de meest zorgvuldig uitgestippelde plannen en zelfverzekerd gezette stappen leiden niet altijd tot het resultaat dat je voor ogen had. Maar enkel stappen die richting op zetten, is al beter dan staren naar de ander.

5. Scrol minder fanatiek door social media

Ik geloof niet dat social media van zichzelf sociale vergelijking in de hand werkt. Natuurlijk maken Instagram, Facebook en LinkedIn sociale vergelijking wel makkelijker. Maar het zal per persoon verschillen of het je al aanwezige onzekerheid triggert of niet.

Maar oké, feit blijft: social media laten meestal een opeenstapeling van mooie momenten en successen zien. Je ziet die ene goedgelukte goedlachse foto uit de reeks van 62 iets mindere foto’s. Je ziet de opgemaakte persoon, niet degene die deze persoon in de ochtend zonder make-up en met vogelnest op het hoofd is. Je leest over nieuwe banen, niet over de 11 frustrerende afwijzingen die deze persoon ook heeft gehad. Ook niet over het niet op je plek zitten op de werkplek daarvoor, waardoor diegene eigenlijk wel een nieuwe functie móest zoeken. Dat alles is logisch. Ook ik zou liever de beste van de 63 foto’s delen.

De vraag is: wat doet social media met jou? Kun je door de perfecte plaatjes heen prikken? Of merk je dat je er, misschien ook doordat je zelf door een lastige fase gaat, meer onder lijdt dan dat het je positiviteit brengt? In dat geval kun je een paar dingen doen om de sociale vergelijking te verminderen:

• Pak het radicaal aan en gooi social media compleet van je telefoon. Of – nog radicaler – verwijder zelfs je accounts. Gebruik bijvoorbeeld alleen nog de webversies ervan. Dan word je er al veel minder aan blootgesteld dan als je de apps steeds op je telefoonscherm ziet staan.
• Ga kritisch door je volglijst. Ontvolg alle accounts die jou op dit moment negatieve gevoelens geven. Vind je ontvolgen te drastisch? Klik dan op ‘Dempen’. Dan ontvang je geen meldingen meer van die accounts, totdat je ze ooit ontdempt.
• Stel een limiet voor je social-media-tijd. Dat kan vaak via de instellingen op je telefoon. Vaak vind je dit bij Instellingen > Schermtijd > Applimieten en kun je daar een nieuwe limiet toevoegen voor bepaalde social media. Je toestel beperkt dan de tijd die je op een dag op social media kunt doorbrengen.

De link naar bol.com is een affiliate link.

6. Wees eerlijk: is deze vergelijking logisch?

Als ik vandaag voor het eerst met gewichten in de sportschool zwaai, is het niet redelijk om mijn sportprestaties op dag 1 te vergelijken met de sportprestaties van een fitfluencer die al zeker 5 jaar dagelijks in de sportschool staat. Het is logisch dat diegene het beter doet dan ik. Hoe eerlijk is het dan om die vergelijking te maken? Niet eigenlijk.

Dat geldt in veel meer situaties:

• Waarom zou je jouw eerste stap vergelijken met stap #239 van de ander? Jullie staan niet op hetzelfde punt, dus is het logisch dat je niet zo ver bent als diegene. Begin gewoon ergens.
• Is het wel eerlijk om maar in te zoomen op één aspect van iemands leven en dan te concluderen dat diegene het beter voor elkaar heeft? Weet jij veel waar die persoon op andere vlakken misschien mee worstelt.
• Hadden jullie wel hetzelfde startpunt? Dezelfde omstandigheden? Of was jouw startpunt (bijvoorbeeld qua opleiding, aanleg, omstandigheden, mentale gezondheid of energieniveau) heel anders dan dat van de ander?
• Lijkt deze persoon op jou of komen jullie bijvoorbeeld uit een heel andere omgeving, netwerk en branche?

Bovendien is het goed om jezelf dit af te vragen: zijn de stappen die de ander zet of het leven dat diegene leidt wel écht iets voor jou? Je kunt je bijvoorbeeld wel vergelijken met influencers met een blokjesbuik. Maar als vijf keer per week naar de sportschool gaan niet in jouw leven past, maak de vergelijking dan niet. Dan is die blokjesbuik misschien in jouw leven geen realistisch streven. Je kunt wel verlekkerd kijken naar mensen die als happy single een nomadenbestaan leiden en de wereld over trekken. Maar als jij vier kleine kinderen hebt en hen in Nederland naar school wilt laten gaan, is dat nomadenbestaan gewoon niet jouw mogelijke leven. Stom, maar zo is het. Ook dan kun je beter stoppen met vergelijken in plaats van jezelf lekker te blijven maken met de reiskiekjes van een ander.

7. Kijk niet alleen naar het eindresultaat, ook naar de weg ernaartoe

De meeste successen zijn niet uit de lucht komen vallen. Voor wat een ander heeft behaald, heeft diegene soms ook offers gebracht. Iemand die in een half jaar tijd een boek uitbrengt, zal daarvoor regelmatig afspraken hebben afgezegd en soms ook gefrustreerd naar een knipperende cursor op een leeg Word-scherm hebben gestaard met een tergende behoefte om de laptop uit het raam te smijten. De afgetrainde bodybuilder gaat misschien niet naar de etentjes waar jij zo van houdt. En iemand bij wie het geld binnenstroomt en die in een luxe villa woont, werkt misschien 60 uur per week. Dat heeft ook een keerzijde. Diegene zal misschien niet zo vaak bij vrienden eten als jij.

Het eindresultaat dat je bij anderen ziet, is bijna nooit het gevolg van enkel een dosis geluk. Er gaan keuzes aan vooraf. Het is goed om je af te vragen: vind ik die keuzes dat resultaat wel waard? Wil ik die keuze wel maken? Het kan een droom lijken om net zo’n hoog spaarsaldo te hebben als die ene persoon. Maar heb jij het ervoor over om bijvoorbeeld minder tijd met je vrienden door te brengen, minder met je gezin te zijn en soms gestrest de laptop dicht te klappen?

Daar zit geen waardeoordeel in. Het feit is: elk resultaat is een opeenstapeling van keuzes, waarbij je besluit om dingen wel of niet te doen. Besef dat je meer kunt bereiken dan je denkt, ook de dingen die anderen doen, maar dat dat wel keuzes vereist. Prioriteiten op z’n minst. Vanuit daaruit is het soms makkelijker om te besluiten “Good for you, maar voor mij is dat niet haalbaar en is het zo ook al prima.”

8. Haal inspiratie uit succesverhalen

Tot nu toe heb ik het vooral gehad over jezelf neerhalen door het succes van anderen. Maar in plaats van je door succesvolle mensen te laten intimideren, kun je er ook juist inspiratie uit halen. Ik volg bijvoorbeeld soms juist graag mensen die ergens veel beter in zijn dan ik. Schrijvers die ik bewonder, coaches die een flinke dosis meer assertiviteit hebben dan ik in al die jaren heb opgebouwd. Mensen die keuzes durven te maken die ik veel te spannend vindt. Ik vind het mooi om te kijken hoe anderen het doen en hoe ze ergens zijn gekomen. Om te leren van hoe anderen erover vertellen of van wat zij vertellen over het resultaat. Zo kun je een vergelijking gebruiken op een positieve manier.

Je kunt je onzeker laten maken door anderen. Maar je kunt ook op zoek gaan naar mooie rolmodellen en uit hun succesverhaal juist het vertrouwen halen dat ook jij meer kunt dan je nu denkt.

9. Focus op jouw proces (en op jouw superkrachten en hobbels)

Staar je niet blind op welke stappen een ander wel of niet zet. Laat los dat je het pas goed doet als je hun tempo volgt en in sneltreinvaart hun mijlpalen evenaart. Focus je op je eigen pad. Vergelijk jezelf met je vroegere zelf. Waar stond jij bijvoorbeeld een jaar of vijf jaar geleden? Ben je niet enorm gegroeid als je kijkt naar waar je toen stond? En ook: welke doelen heb jij? Wat is jouw volgende stap? Hoe maak je die stap voor jezelf haalbaar? Waar loop je juist tegenaan en wat heb je daarbij nodig?

Hoe meer je je aandacht richt op alles wat de ander wel heeft en jij niet, hoe moeilijker het vaak is om te zien wat binnen je macht ligt om een stap vooruit te komen. Kijk naar jouw talenten, naar wat jij wel hebt of naar welke stappen je wel al hebt gezet. Je hoeft niet te groeien ten opzichte van de ander, maar ten opzichte van waar jij eerder stond. Je hebt je eigen uitdagingen aan te gaan. En je hebt soms ook op een rem te trappen als dat nu even het beste past. Jouw groei, jouw weg, jouw tempo.

10. Focus op het goede, niet op wat ontbreekt

Gisteren vond je je baan nog hartstikke leuk. Nu je leest dat iemand anders hetzelfde werk vanuit de Bahama’s doet, voel je je opeens een saaie kantoorwerker. Waar je vorige week nog helemaal happy was met je vijf jaar oude keuken, kom je daarop terug nu je het spiksplinternieuwe exemplaar met Quooker van een vriendin ziet. Vergelijken wakkert ontevredenheid aan. Het wijst je op je gebreken in plaats van je kwaliteiten, op wat er nog mist in plaats van op alles wat je al hebt. Op waar je nog stappen in te zetten hebt, in plaats van op alles wat je al hebt overwonnen.

Als je merkt dat je in sociale vergelijking verzand raakt, probeer dan je focus te leggen op wat er wél is. Waar ben je dankbaar voor? Wat maakt je vandaag trots op jezelf? Wat vind je mooie eigenschappen aan jezelf? Waarin ben je gegroeid? Schrijf het desnoods voor jezelf op. Wees er hoe dan ook trots op. Jij bent al goed genoeg. Wat een ander allemaal kan of doet of niet doet, heeft daar weinig mee te maken.

Heb jij weleens last van jezelf vergelijken met anderen?